Reëel kijken naar noodzakelijke veranderingen
In De perfecte storm bespreekt Jan Rotmans zijn visie op noodzakelijke veranderprocessen in de samenleving. Hoewel we voor enorme uitdagingen staan, is hij toch optimistisch. Het transitie-denken leert ons namelijk dat we juist crisissen nodig hebben om echt te kunnen veranderen. Hij adviseert daarom vooral te kijken naar wat en hoeveel zich afspeelt juist onder de turbulente golven. Rotmans ziet een nieuw integraal bewustzijn ontstaan, waarin het niet alleen meer draait om de ratio, maar ook om gevoel, spiritualiteit en wijsheid. Laten we ons dan ook bewust meer richten op de mens als sociaal intervidu (term van Henk Oosterling) dan op de mens als solistisch individu. En besef, dat hetgeen wij beslissen te veranderen, invloed heeft op de mensen om ons heen. Rotmans prikkelt dan ook juist de wat pessimistisch gestemde mens.
Transitiehoogleraar
Rotmans is hoogleraar en wetenschapper op het gebied van klimaatverandering, duurzaamheid en transities. Ruim dertig boeken en driehonderd wetenschappelijke artikelen schreef hij. Rotmans heeft trouwens een sterke affiniteit met de onder- en middenklasse. Komend uit een eenvoudig gezin was de eerste in zijn familie die ging studeren. Nog altijd zijn hun kernwaarden de zijne: loyaliteit, trouw aan familie en vrienden, respect voor de medemens, hard werken en geen kapsones hebben. Vanuit zijn sterke rechtvaardigheidsgevoel vindt hij het echt onvoorstelbaar dat het Rode Kruis in ons rijke land in 2022 aan 400.000 Nederlanders voedselpakketten moest uitdelen.
Verandermacht
Het boek heeft vier, vlot leesbare, hoofdstukken met achtereenvolgens de titels: Lucht, Aarde, Water en Vuur. In het laatste hoofdstuk gaat hij ook erop in dat veel burgers hun eigen verandermacht onderschatten en die van bedrijven en overheden overschatten. ‘Als we ons meer van onze potentiële verandermacht en -kracht bewust zouden zijn, en daarnaar zouden handelen, dan zou het allemaal vijf tot tien keer sneller gaan.’ Veranderingen, transities, zijn immers grotendeels sociale processen waarbij altijd en overal verschillende groepen ‘participanten’ te onderscheiden zijn.
Energie
Bij een verandering begint het met vijf tot tien procent, dan volgt een ongeveer even grote groep en bij vijfentwintig procent wordt een kantelpunt bereikt. Daarna volgt al vlot de rest van de mensen. Dat komt omdat we elkaar met sociale normen beïnvloeden en dat is doorslaggevend. Zo wordt wat eerst alternatief of nieuw was, normaal, zoals we bijvoorbeeld zien bij energie. Wat voorheen nog alternatieve energie heette, is nu gewone energie en wat vroeger gewone energie werd genoemd, noemen we nu fossiel. Rotmans noemt als ander hoopgevend voorbeeld hoe de publieke opinie in enkele decennia is veranderd ten aanzien van roken.
Vertrouwen
Zichzelf beschrijft Rotmans overigens als iemand die vroeger te snel vooruit wilde met veranderen, maar die later heeft geleerd dat je in je eentje uiteindelijk nergens komt. Hij heeft er dan ook oprecht veel vertrouwen in ‘dat we de perfecte storm kunnen doorstaan en achter ons kunnen laten. Al is het nu wel alle hens aan dek, dus blijf niet aan de kant staan kijken.’ Maar hij spreekt wel uit dat het nu ruwe tijden zijn. We zitten volgens hem in ‘een perfecte storm waarbij meerdere crises elkaar aanjagen.’
Politiek
Rotmans vindt dat Nederland te lang koos voor polderen en uitstellen van lastige beslissingen. Zo kritiseert hij het Nederlandse gebrek aan beleid rond grondstoffen. Bij zijn bespreking van de huidige rol van de politiek in de samenleving citeert hij instemmend Hannah Arendt, die zei dat politiek te belangrijk is om (alleen) aan politici over te laten. Rotmans kijkt dan ook positief aan tegen ideeën als burgerberaden – al waarschuwt hij ervoor ze niet als alléénzaligmakend te zien. Hij zou ook wel wat zien in een zakenkabinet met energietransitie als belangrijk taak. Zijn blik is gericht op sociale structuren en de samenleving, en ook op klimaat. Hij illustreert zijn betoog met tal van hoopgevende positieve nieuwe initiatieven.
Noordpool
Rotmans boek inspireert ons om vooral vertrouwen te hebben ook in de indirecte effecten van ons doen en denken. Niet alleen zoals de grote rechtszaak van Urgenda over de klimaatdoelen tegen de Nederlandse staat vooral ánderen buiten ons land inspireerde. Zeker ook op kleine schaal is anders doen belangrijk en zinvol. Hij zegt: voel wat belangrijk is voor jou en zet daarbij passende stappen. Mede hierom was een echt heldere verantwoording van de redenen van Rotmans reizen naar de Noordpool en de Zuidpool op zijn plaats geweest. Los van dit minpunt is De perfecte storm een als geheel een blikverruimend, informatief en inspirerend boek.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
