De werkelijke situatie van de Palestijnen wordt zichtbaar
“Waarom hebben jullie niet gebonsd? Waarom niet? Waarom niet? Waarom niet?” luiden de laatste zinnen van Mannen in de zon (1963) van de Palestijnse schrijver Ghassan Kanafani (1936-1972). Het is zijn bekendste werk. Uitgeverij Jurgen Maas heeft het opnieuw uitgegeven in een soepele vertaling van Djûke Poppinga. In een nawoord van de vertaler wordt het verhaal in perspectief gezet. Dat geeft deze uitgave meerwaarde.
Volksfront
Kanafanu, schrijver en politiek activist, woordvoerder van het Volksfront voor de Bevrijding van Palestina van George Habash, werd eenenvijftig jaar geleden vermoord door de Israëlische geheime dienst. Een autobom in Beiroet maakte een einde aan zijn leven.
Mannen in de zon is een spannend verhaal en hoewel het al zestig jaar geleden geschreven werd is het actueel door wat zich nu in het Palestina/Israël afspeelt. Het verhaal is gesitueerd in de woestijn. Drie Palestijnse mannen hebben elkaar ontmoet in Basra in Zuid-Irak en willen een nieuw bestaan opbouwen in Koeweit. Daar is geld te verdienen. Wat ze gemeen hebben is dat ze genoeg hebben van de vernederingen en de mensonwaardige omstandigheden waaronder ze in de vluchtelingenkampen te lijden hadden. Maar daaraan ontsnappen aan is niet zo makkelijk. Ze vinden uiteindelijk een tankwagenchauffeur die hen – uiteraard tegen betaling – de grens over wil brengen. De drie mannen moeten zich in de tank van de wagen verbergen, maar de zon staat te branden…
Woestijn
“De zware tankwagen baande zich met de vier mannen een weg door de woestijn en nam hun dromen, hun gezinnen, hun ambities, hun verdriet, hun wanhoop, hun kracht, hun zwakte, hun verleden en hun toekomst mee. Hij leek tegen een enorme deur te duwen naar een nieuwe, onbekende bestemming.”
Wat de roman zo de moeite waard maakt is de gelaagdheid die erin te vinden is. Dat begint al met de drie mannen die willen vluchten. Ze vertegenwoordigen ieder een generatie Palestijnen, een volk dat sinds 1948 door de Israëliers verdreven en opgejaagd wordt. Dat heet de ‘Nakba’ (= Catastrofe). Die mannen geeft hij een naam: Aboe Kais (de oudste), As’ad (de middelste) en Marwaan (een tiener) en de chauffeur (ook een Palestijn) heet Aboe al Khaozoeraan. Ze hebben allemaal hun eigen redenen om te vluchten. Dat heeft onder meer te maken met hun gezinssituatie. Kanafani beschrijft de mannen met veel empathie, vertelt over hun emoties en ervaringen. In feite geeft hij de verschillende generaties een stem. Hij maakt echt duidelijk wat de Palestijnen meemaken en wat de gevolgen daarvan op hun levens zijn. Mooi dat je zo van binnenuit een zicht krijgt op de Palestijnse kwestie en het historisch onrecht dat hen is aangedaan en nu eens niet vanuit het ‘versluierde’ westerse perspectief. Je voelt de onmacht, de wrok, de wanhoop, maar ook de saamhorigheid, het opkomen voor elkaar. En natuurlijk komen de mensensmokkelaars aan bod. De chauffeur is er zo een, hoewel hij de Israëliërs. Hij is Palestijn, maar eigenlijk is de man murw en wil hij een extra zakcentje verdienen. De drie vluchtelingen zijn aan hun lot overgalaten en worden door hun Arabische ‘vrienden’, de mensensmokkelaars, uitgebuit en als koopwaar gezien. Goh, wat zien we nu in de Gaza-strook gebeuren? De Arabieren lijken er hun handen niet aan te willen branden.
Structuur
Kanafani heeft met Mannen in de zon een literair verhaal geschreven in een mooie structuur. De drie personages die op de vlucht zijn worden zorgvuldig opgebouwd, krijgen een eigen karakter, een eigen hoofdstuk. Daarna begint het onderhandelen voor de smokkeltocht en volgt de tocht met de ontknoping. Kanafani gebruikt spreektaal, de dialogen zijn spits en zorgen ervoor dat er tempo en ritme in verhaal zit. Hij schrijft beeldend. Flashbacks, versnelling en vertraging zorgen voor dynamiek in het verhaal. Maar er is ook humor. Het politieke aspect meandert subtiel door de roman.
Relevantie
De grote verdienste is dat Mannen in de zon een ‘verzengend’ verhaal is waarin Kanafani de werkelijke situatie van de Palestijnen zichtbaar maakt. Het is ook een universeel verhaal met maatschappelijke relevantie. Denk aan de gevluchte Syriërs, Afghanen, Rohingya, de bootvluchtelingen. Een wereld met miljoenen vluchtelingen. Is dat wat we willen? Waarom? Waarom? Waarom? Lees Mannen in de zon. In zo’n honderd pagina’s gaat een wereld voor je open. Kanafani laat zien wat de kracht van literatuur is.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
