Alle ingredienten voor een plattelandsroman, maar …
“Een semi-autobiografische, sociaal-realistische roman waarin het rauwe plattelandsleven centraal staat.” Dat is te lezen op de achterflap van Mocht er iemand langskomen, het eerste deel uit de Tue-trilogie van Thomas Korsgaard (1995, Denemarken), grotendeels gebaseerd op zijn eigen jeugd.
Wat verwacht je dan van een boek waarvan in Scandinavië meer dan 350;000 boeken over de toonbank gingen. Ik dacht onmiddellijk aan De avond is ongemak van Lucas Rijneveld. Of mijn verwachtingen zijn ingevuld, … of ben ik op mijn honger blijven zitten?
Afgelegen boerderij
Nørre Ørum, een onooglijk kleine gemeenschap, gelegen achter een dam die de scheiding is met de stad Skive. “Een voorstad van de duisternis. Er is te veel dood overal. Het was alsof de dood in me zat, ook al was ik nog heel jong. Die was op een bepaalde manier altijd bij me.”
Daar, op een afgelegen, desolate boerderij groeit Tue op. Veel vreugde is er op het erf niet te rapen. Het is er stoffig, dan weer modderig en vooral zeer rommelig. Onverzorgde honden lopen er vrij rond en kadavers rotten weg achter de schuur. Het enige vervoermiddel is een gammele bestelwagen: een kast met vier wielen en een stuur. Wat het ergste is: de financiële crisis heeft er hard toegeslagen. Het wordt onmogelijk om zonder hulp het landbouwbedrijf draaiende te houden.
Familiedrama
Het gezin leeft in armoede, zoveel is duidelijk. Maar alsof hun armzalige bestaan nog niet voldoende is om er neerslachtig van te worden krijgen zij ook nog een drama te verwerken, een gebeurtenis die de ouders en de drie kinderen maar moeilijk kunnen verwerken. Vooral moeder lijkt onherstelbaar af te glijden naar een nutteloos, leeg bestaan: de pokertafel op het computerscherm, waar zij het laatste beetje geld vergokt, is haar enige, dagdagelijkse bezigheid naast slapen. Vader loopt wanhopig rond en zoekt allerlei uitwegen om het totale faillissement te vermijden. De broodnodige hulp komt tenslotte van zijn broer maar of die ingreep de bakens kan verplaatsen is nog maar de vraag. Een en ander brengt met zich mee dat de opvoedingsniveau van de kinderen op een laag pitje staat. Op moeder kan niemand rekenen en vader is onvoorspelbaar: meestal nors en ruw, dan weer eens toegeeflijk. Van gezinsgeluk of mooie familiemomenten is zelden sprake. Zelfs familiefeestjes draaien meestal uit op een mislukking.
Regels en tradities
Familiebijeenkomsten en –bezoekjes stonden bol van onverklaarbare regels. “Het was vermoedelijk de hele verzameling bijzondere onverklaarbare regels die samen een traditie maakten.” Dat er echter al lang onherstelbare sleet zat op die tradities had blijkbaar niemand door en daarom werden ze tegen beter weten in, in stand gehouden. Het grote voordeel: iedereen wist hoe zich te gedragen bij andere familieleden of dat nu zinvol was of niet.
Wie allerminst gediend is met al deze onzinnige regels, voorschriften en tradities is Tue, de oudste van drie kinderen. Zeer dikwijls roeit hij tegen de stroom in wat vaak leidt tot ernstige conflicten, zowel thuis als op school. Met de regelmaat van een klok zit hij bij de directeur en met zijn vader heeft hij een haat-liefde relatie. Als oudste draait hij op voor alle klussen op het erf en er zwaait wat als hij zijn opdrachten niet correct en stipt uitgevoerd heeft. Een enkele keer echter, door zijn durf, weet hij zijn vader de baas te zijn: op die momenten ontdek je als lezer dat er onder de verweerde huid van de ouder toch een menselijk hart klopt. Door zijn fratsen en ongepaste opmerkingen profileert Tue zich als een rebel die graag buiten de lijnen kleurt. Hij is helemaal niet dom en daardoor ziet hij een mogelijkheid om aan de dagdagelijkse sleur te ontsnappen: hogere studies.
Bubbel
Thomas Korsgaard is ongetwijfeld een rasechte verhalenverteller. Mocht er iemand langskomen heeft hij echter niet opgevat als een aaneensluitend verhaal. Het is een aaneenschakeling van anekdotes, vaak met Tue in de hoofdrol. Tijdens het lezen kreeg ik vaak de indruk een aantal opstellen over Tue te lezen met als titel: de belevenissen van Tue.
Mocht er iemand langskomen leest als een trein. De directe schrijfstijl, de korte zinnen en dito hoofdstukken zorgen voor deze vlotheid. Het ganse gebeuren komt op je af, maar geen zorgen: enige diepgang is zelden waar te nemen. Het is als kijken naar een bobberende lichtboei zonder er bij na te denken hoe het komt dat dat baken steeds op dezelfde plaats blijft liggen. Naar mijn bescheiden mening is het te oppervlakkig, te gemoedelijk. Ik mis de aangekondigde rauwheid en met de aanwezige humor wordt de bal toch te vaak slecht geraakt waardoor het beoogde doel niet bereikt wordt. Niemand belet een auteur om in een semi- autobiografische roman wat meer fictie te brengen. Dat heeft Korsgaard zeker niet gedaan.
De thema’s die de auteur gebruikt spreken aan: financiële crisis, gebrek aan ondersteunende maatregelen, armoede in de twintigste eeuw, gokverslaving, drugsverslaving, rebellie, gastarbeiders, godsdienst, uitbuiting, geldproblemen, falende opvoeding … Het komt allemaal aan bod, … maar ook die onderwerpen blijven meestal oppervlakkig. Ook hier was enige diepgang misschien toch wel aan te raden.
De schrijver plaatst Tue binnen een ‘bubbel’ waaruit hij moeilijk kan ontsnappen en waarbinnen zijn huisgenoten weinig of geen moeite doen om hem (en ook de andere kinderen) enig toekomstperspectief te bieden. De uitwendige factoren buiten dit kader, zijn familieleden, zijn meestal op zichzelf bezig en hebben weinig begrip voor de toestand waarin het gezin van Tue vertoeft. En is dat wel het geval dan draait het meestal om geld, … en dat is nu juist wat zij ontberen, …
Om te antwoorden op mijn vraag of ik op mijn honger ben blijven zitten moet ik eerlijk ja antwoorden. Het is jammer, maar er zat meer in. Nochtans zijn alle ingrediënten aanwezig om er een aangrijpende roman van te maken. Deze kans heeft de auteur gemist. Dat is niet zo erg, ik ben overtuigd van het schrijftalent van Thomas Korsgaard. Zonder vooroordelen wil ik graag ook de twee volgende delen van deze Tue-trilogie lezen en bespreken zodra deze verschijnen in Nederlandstalige vertaling. En wie weet…
—
Voor het eerst verschenen op Bazarow
