“Taal die nog niet door de rede is gebreideld”
Het is een onuitroeibaar misverstand dat het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis iets met seksualiteit te maken zou hebben. Met geboorte wel: het stelt vast dat Maria zonder door de erfzonde bevlekt te zijn ter wereld kwam. Met haar maagdelijkheid heeft dat niets uitstaande; daar heeft het katholicisme een ander dogma voor.
Bewustzijn
Onbevlekt ontvangenis is in deze korte bundel van de surrealisten Breton en Éluard de taal die nog niet door de rede is gebreideld. Zoals zij dus gesproken wordt door het onbewuste, tot uiting gebracht in een ‘écriture automatique’, of door de geesteszieke wiens aandoening de taal aanvreet vanuit het wilde denken van een ánder bewustzijn. Beide vormden voor hen de geprivilegieerde voedingsbodem van een kunst die een waarheid uitsprak van onder of achter alle schijn.
Overtuigt dat project, een kleine honderd jaar later? Freud moest er indertijd al weinig van weten en de verdediging ervan door vertaler en bezorger Theo Festen lijkt ook nu niet de wind in de zeilen te hebben. Wat in dit bundeltje teksten wèl beklijft is de associatieve beeldenrijkdom en veelkleurigheid van taal waardoor de lezer zich laat meevoeren zolang hij er geen rode draad in zoekt.
Bewondering
Des te groter is de bewondering voor de vertaler die in deze linguale oersoep alleen het woord had om zich door te laten leiden: geen logica, geen ‘narratief’ en soms zelfs geen grammatica. Fascinerend is hoe Breton en Éluard in hun simulatie van de ‘dementia praecox’ de taal tot volledige ontregeling brengen, zoals in de ziekte de persoonlijkheid verdwijnt.
Zo laat ook Festen daar het Nederlands langzaam verlopen in het gebrabbel van betekenisloze klanken. Van “Wanneer ik mijn voet bedek met een dek om beukelaar te zijn, de voornaam, de tegennaam, de tussennaam en het Parthenaam”, via “De anafalyse versimpelt de knisteraal van doodaars en twaalf vier keer acht stelling” tot “U feaïva oradarfonsedarca nic olp figilpè.” Meesterlijk.
—
Ook verschenen op Twitter/X en Linkedin
