Hybride bespiegelingen over het leven op Mull
Mull is een klein eiland aan de Schotse kust. Het is de plek waar Miek Zwamborn sinds een aantal jaren met haar levensgezel leeft en werkt. Mull is, om het met de woorden van de auteur te zeggen, een plek waar je je arm in het veen kunt steken en hoe je zo de warmte van de tijdlagen letterlijk kunt voelen. Zwamborn, behalve schrijver ook kunstenaar en vertaler, maakte van Onderling een prikkelend en hybride samenspel van dagboeknotities, tekeningen, foto`s, gedichten, plattegronden en brieven.
Deel van de kringloop
Op Mull levert Zwamborn zich over aan de natuur. Ze loopt, fotografeert, plant groenten, hoedt een varken, bouwt eigenhandig een kajak, maakt verf van planten. Lopend in het veen blijft ze met een voet steken, weet haar voet eruit te trekken, maar moet de laars offeren. Ze maakt iets zichtbaar van wat we in dit tijdperk van zintuiglijke verarming aan het verliezen zijn. Een direct verbond met de aarde, met de plaats waar we wonen én met de historie ervan. Meest illustratief wordt dit als twee toeristen een fazant doodrijden, en waar die toeristen verbouwereerd achterblijven, toont Zwamborn zich een ingeburgerde eilandbewoner voor wie leven betekent dat alles, mens, dier en plant, een deel van de kringloop is. De fazant wordt geplukt en als voedsel gebruikt:
“Mijn fazant ruikt naar brandnetels en aarde, een tintelende geur. Nog geen spoor van verwaaiing. Het verwijderen van de ingewanden is zo gepiept. In mijn handpalm rust het inmiddels niet meer zo warme dieprode hart. Het weegt meer dan ik vermoedde.”
Hybride kunstwerk
Onderling is uitgegeven met prachtige illustraties, plattegronden en foto`s. Het zou als reisboek kunnen dienen voor wie van plan is het eiland te gaan bezoeken. Toch is het dat niet. Het ritme dat Zwamborn heeft aangebracht in de taal en de afwisseling van beeld en woord is het werk van een dichter. Er wordt betekenis aan kleine vondsten toegedicht, alles wordt minutieus bekeken en onderzocht. De gedichten zijn vaak een natuurlijk destillaat uit het voorgaande proza en zijn soms van de auteur zelf, soms van andere eilandbewoners. Stuk voor stuk zijn het heldere gedichten, ze communiceren met de natuur en met de lezer. Daarnaast wordt onze blik de verte ingetrokken door referenties aan kunstenaars als Guiseppe Penone of jackie sumell*
Taal
Onderling is op twee manieren te lezen, door je onder te dompelen in de leeservaring. Dan beklijven beelden, het ritme van leven in en met de natuur het best. Ik heb een deel gelezen door de mij onbekende woorden op te zoeken, en misschien nader je als lezer zo het proces dat Zwamborn zelf heeft ondergaan, van iemand die nieuw is op een plek en alle flora en fauna die typisch is voor dat eiland, nog niet kent.
Terwijl Zwamborn probeert in te burgeren en het landschap onderzoekt, constateert ze dat taal het landschap spiegelt, en ontstaat vanuit de bodemsoort. Het Schots-Gaelic klinkt volgens haar zo robuust als de ruige kustlijn. In het Gaelic was, of is, er geen woord voor hebben, noteert ze. Dat past bij wat ze beschrijft aan hoe met de grillige natuur van Mull geleefd wordt, en bij de manier waarop buren nog met elkaar delen. Het is een urgente vraag, in hoeverre de taal een instrument kan zijn om natuur te redden. Zeker als het omgedraaide, het ontbreken van een woord, een zo duidelijke vertaling laat zien van een leefwijze. Zwamborn onderzoekt wat kunst kan toevoegen aan de natuur. Het antwoord is veel. Onderling is een rijke ontdekkingstocht.
Een vraag aan de auteur
Op bladzijde 127 beschrijf je dat de harde knarsende klanken van de Gaelic sprekende bevolking past bij de grilligheid van het bos. Taal staat dus in een relatie met het landschap. Onderling is een Nederlandstalig boek. Was je je daar tijdens het schrijven van bewust, en (hoe) heeft dat invloed gehad? Is de lezer daardoor gedoemd toerist te zijn?
“’Toerist’ is voor mij een pijnlijk woord. Ik ben nogal huiverig voor het vluchtige, afstandelijke langsglijdende en anonieme karakter, voor het reizen zonder doel behalve het reizen zelf, omdat het plekken en oorspronkelijke bewoners weinig brengt behalve geld en meestal met veel destructie aan het landschap en vervlakking van een cultuur gepaard gaat. Op Mull ben je pas een Mullogh als je meer dan vier generaties op het eiland woont. Dat is nog maar bij weinig families het geval. Gaelic wordt op het eiland nauwelijks meer gesproken. Nee, dat is niet helemaal waar. Op de lagere school wordt het onderwezen waardoor ouders er een beetje mee in aanraking komen. Eens per jaar is er een Gaelic muziek en dans festival en er worden cursussen georganiseerd die voornamelijk bezocht worden door nieuwkomers, meestal pensionada met weinig verplichtingen en dus tijd om huiswerk te maken, wat mij helaas niet lukte. Wanneer een taal niet om je heen gesproken wordt, je er niet compleet door omgeven wordt, kun je nog altijd je toevlucht vinden in plaatsnamen en gelukkig wordt daar veel onderzoek naar gedaan waardoor locale kennis niet nog verder verdwijnt en verhalen bewaard en herverteld kunnen worden.
Ik voel mij ondanks een nabijheid tot het landschap nog steeds een buitenstaander. Voor veel momenten, situaties en plekken waar ik in terecht kom, bestaan geen passende Nederlandse woorden. Ik probeer in Onderling zelf een taal te vinden en het hiaat te overbruggen, dat ligt misschien meer in een bepaalde nauwkeurige poging of traag ritme, echt een eigen klank, daar ben ik geloof ik nog niet. Pas een jaar na aankomst schreef ik een eerste gedicht dat meer op een gestamel lijkt. Ik hoop dat ik de lezer de kleine getuigenissen waarover ik in het boek rep kan laten mee ervaren, dat er een herkenning plaatsvindt of iets actiefs wordt aangezwengeld in het hoofd en lichaam van de lezer en deze overeenkomsten begint te zien, of misschien de contrasten in haar of zijn of het eigen leven.”
Onderling werd gelezen met De leesclub van de klimaatdichters, georganiseerd door Margot Delaet en onder begeleiding van Pieter van de Walle via wie de schriftelijke interviewvraag met de auteur tot stand kwam.
*deze kunstenaarsnaam wordt geschreven zonder hoofdletters
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
