Hoe de impasse van de huidige politiek begrepen kan worden
Het gebruik van waardenloos in de titel van het boek is geen schrijffout, maar een bewuste woordspeling. Het vestigt onze aandacht erop dat waarden en politiek veel met elkaar te maken hebben, maar tegenwoordig vrijwel geheel los van elkaar lijken te staan – en dat niet zonder grote negatieve effecten. Ogenschijnlijk doen waarden er immers al heel lang niet meer toe in – zeker ook de Nederlandse – politiek. De vroeger grote politieke partijen zijn zich alle gaan richten op het politiek midden met vooral onuitgesproken identieke waarden en doelen. Deze gerichtheid leidde tot samenwerkingsverbanden en coalities die in de tijd van de zuilen nauwelijks denkbaar leken.
Technocratie
Door deze beweging, samen met een fixatie op technocratie – alsof problemen slechts één en niet meer dan één oplossing zouden hebben, zijn het meningsverschil en openlijke conflicten – ook en met name van waarden – compleet uit beeld geraakt. De ontwikkeling daarvan en de consequenties ervan licht hoogleraar politicologie Tom van der Meer kraakhelder uit in zijn Waardenloze politiek. Hiertoe maakt hij de complexiteit van de daartoe leidende processen duidelijk waarbij hij de rol van partijen, media en het ogenschijnlijk grillige publieke stemgedrag in een helder verband brengt. Dat in de literatuurlijst het boek over de PvdA en de neoliberale revolutie van de jaren negentig ontbreekt, is jammer. Duco Hellema en Margriet van Lith hebben daarover met Dat hadden we nooit moeten doen (2020) een heel belangwekkend boek geschreven. Van der Meer laat verder zien hoe de opkomst van populistische partijen begrijpbaar wordt. Van der Meers analyseert daartoe ook de uitslag van de Kamerverkiezingen in 2023.
Wat Van der Meer verder aannemelijk maakt, is dat – en waarom – veranderingen hierin nog niet zo simpel zijn. Veel van de huidige constellatie bestaat immers bij de gratie van een conglomeraat elkaar versterkende en in stand en houdende processen. Toch legt Van der Meer uit dat – hoewel het geen eenvoudige taak is – partijen er juist goed aan zullen doen om zelf helderder te worden voor welke waarden zij staan én – ook niet onbelangrijk – wie hun serieuze tegenspelers.
Waarden uit de kast
Dit alles overziend, vormt dit gedegen en inzicht gevende boek een goede aanzet om het schijnbaar neutrale politiek bedrijven aan de kant te zetten – en als partijen voor wie waarden van oudsher belangrijk waren – er opnieuw en op eigentijdse wijze daarvan werk te maken. Laat ze de eigen waarden uit de kast halen en die communiceren en laat ze open zijn welke consequentie ze hebben in het vlak van de politiek en samenleving.
Juist dankzij een inzet op en de communicatie over de onvervreemdbare eigen waarden kunnen specifieke partijen opnieuw herkenbaar en weer echt aanspreekbaar worden. Politiek kan namelijk echt wel ergens over gaan, en als dat duidelijk wordt, dan zijn de verschillende ‘publieken’ waarschijnlijk bereid hun keuzes te maken en echt bewust te kiezen. Want dan valt er in het vlak van de politiek echt iets te kiezen.
Waardenloze politiek is een zeer waardevol, want uiterst relevant en actueel, boek
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
