De geschiedenis van het geloof in God
Dit rijke boek geeft de geschiedenis van het godsgeloof weer vanaf het prille begin tot nu. De nadruk ligt daarbij niet zozeer op de leer van de kerk, als wel op alle gedachtegangen daarbuiten die er betrekking op hebben. Auteur De Waele start met een citaat van de filosoof Lucianus van Samosata uit de 2e eeuw na Christus. Hier schemert al door waar het allemaal om draait in dit boek. “Zeus: De zaak der goden staat er uiterst kritiek voor, Hera, en het wordt, zoals het spreekwoord luidt, op het scherpst van de snede uitgevochten of wij in de toekomst nog eer behoren te ontvangen en de eregaven behouden die wij op aarde genieten, of dat wij volledig buitenspel behoren te staan, ja zelfs helemaal niet meer in het spel voorkomen.” In meer dan 400 pagina’s legt De Waele uit hoe het geloof in de loop der eeuwen verdwijnt, maar ook weer nieuwe vormen krijgt. Het woord Godenschemering komt rechtstreeks uit een oud-Noorse mythe, overgeleverd in de Edda, en bewerkt in de opera Der Ring des Nibelungen van Richard Wagner.
Geweld
Het verhaal vertelt hoe het geloof in meerdere goden wordt verlegd naar het geloof in één God, Schepper en Heer over de hele aarde. Ook gaat het over de teloorgang van de idee van een heiligdom. Oorspronkelijk dacht men dat een heiligdom bescherming bood, omdat god(en) er wonen maar dat bleek niet te lukken. In plaats van God in een tempel te ontmoeten, bleek hij in het innerlijk van iedere mens te wonen. Geweld is een belangrijk thema in het boek. Geweld is van alle tijden, maar in de geschiedenis is er ook geweld door God bevolen geweest. Veel mensen hebben daar tegenwoordig problemen mee, zowel over het verleden als over het nu. Jezus predikte geweldloosheid, in tegenstelling tot de straffende God uit het Oude Testament van de Bijbel. Vaak vond het volk het in die tijd terecht wanneer God boos werd.
Drie hoofdstukken gaan over de transformatie in het geloof van de Christenen. In de begineeuwen was er veel discussie binnen de kerken over hoe God in elkaar zat. Dit werd de Drie-Eenheidsleer. Joden en Moslims reageren daar op. Gelovigen van alle eeuwen snappen niet waarom de Apocalyps (het einde der tijden) gepredikt wordt en het uitblijven van de heerschappij van het koninkrijk van God. Het zou dichtbij zijn, maar dat is het al eeuwen lang. En al die tijd is er al veel pijn en ellende geweest. Gevat zegt De Waele dat de terugkomst van Jezus en het einde der tijden nu wel echt heel nabij is.
Vrije wil
Een ander groot vraagstuk in dit boek onder christenen is in hoeverre de mens een vrije wil heeft of dat God alles bepaalt. In alle eeuwen werd hierover verschillend gedacht, en nog steeds weet niemand hoe het precies zit. Keurig beschreven in dit werk. Na de Reformatie werd het wereldbeeld van de mens meer en meer onttovert. Dat betekent dat men een minder magisch idee heeft bij een god. Er is dan meer ruimte voor de rede, voor Deïsme en fysiotheologie. Deïsme is de gedachte dat het mogelijk is het bestaan van God te kennen met behulp van alleen de rede. Volgens dit inzicht speelt openbaring geen rol in de kennis van God. De term staat ook in verband met de idee dat God het heelal heeft geschapen en daarna verdween. Het heelal werd overgelaten aan zijn eigen wetten. Dit gebeurde onder meer door denkers als Descartes, Spinoza, Voltaire en Newton. Het geloof ging er volstrekt anders uitzien , maar er kwamen ook tegenbewegingen op gang die de rede minder verabsoluteerden.
Voorbeelden daarvan zijn de mystiek, de romantiek, de contrareformatie, en een open of gesloten hemel met of zonder het transcendente. De één vindt in onze postmoderne wereld een allesoverziende God bedreigend, de ander hunkert er juist naar. Mensen die nu leven, geven veelal hun religiositeit op eigen manier vorm, waarbij het meer gaat om innerlijkheid dan om uiterlijkheid. Auteur De Waele vraagt zich af of in het ritueel dat er nog is, de werkelijke ervaring van het wonder nog plaats vindt. Rituelen kunnen volgens hem iets wakker maken in de ziel van de gelovige. Aandacht voor wat zich aandient is daarbij voor hem een (moderne) vorm van mystiek. Het is een boek met zorgvuldige argumentatie en het is origineel omdat het in zijn benadering van het geloof alle partijen aan bod laat komen. Vele denkers passeren de revue en de lezer wordt knap naar de huidige, postmoderne manier van geloven geleid. Door te kijken naar het verleden, wordt het duidelijk waar pijnpunten zitten en welke punten het overnemen waard zijn. Misschien geldt wel voor iedereen dat in het geloof de liefde wordt gevonden en de noodzaak tot het vormen van gemeenschappen.
Dr Daniël de Waele is docent Nieuwe Testament aan het Hoger Instituut voor Protestantse Godsdienstwetenschappen te Brussel.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
