Heil en redding in de christelijke traditie
De auteur
Stefan Paas is hoogleraar missiologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Theologische Universiteit Utrecht. Door de jaren heen produceerde Paas een heel aantal boeken, waaronder het veelgeprezen Vreemdelingen en priesters, waarin hij schreef over de rol en de roeping van de kerk in een geseculariseerde samenleving. Paas is vermaard om z’n scherpe en uitvoerige theologische cultuurbeschouwingen op X, voorheen Twitter, maar geniet vooral brede bekendheid als vaste sidekick in De Ongelooflijke Podcast.
Thematiek
Het boek gaat over de betekenis van wat in christelijk jargon ‘het heil’ heet. Christelijk geloof gaat over redding, verlossing, die te vinden is ‘in Jezus Christus’. Maar waarvan moet je dan verlost worden? Hoe ziet dat eruit, hoe voelt dat, hoe werkt dat? Wat voor rol speelt Jezus daarin?
Stefan Paas vertrekt vanuit het narratief dat hij zelf van jongs af aan heeft meegekregen en dat hem als gelovige heeft gevormd. Dit is wat hij het ‘piëtistische bekeringsdrama’ noemt: een verhaal dat draait om de bekering van zondaren, die zich op grond van het kruis van Christus en zijn vergoten bloed kinderen van God mogen weten. ‘Once I was lost, but now I’m found’ zoals het lied Amazing Grace het evangelie in piëtistische termen samenvat.
Zonder dat verhaal van tafel te vegen, wil Paas het in dit boek wel relativeren. Hij plaatst het uitvoerig in een historische context en laat zien dat het niet de universele christelijke waarheid is die veel gelovigen ervan gemaakt hebben. Het piëtisme bleek een gouden greep in een wereld die reeds volop aan het seculariseren en individualiseren was.
Huilende, kermende predikers die de massa’s beroerden om hun zonden aan de voet van het kruis te werpen zorgden een tijdlang voor super authentieke spirituele erupties, maar valt de kern daarvan nog te leven in een verburgerlijkte en verkerkelijkte vorm, eeuwen later? Het is in onze culturele setting een tamelijk betekenisloos en mager verhaal geworden, constateert Paas nuchter. Het heeft weinig ervaringsbodem in onze levens.
Belichaamd geloof
De auteur zoekt in dit boek naar een bredere opvatting van heil. Er is volgens hem geen universele heilsleer, die je contextloos overal maar kunt droppen. Zo is de ervaring van wat heil is altijd verweven met machtsstructuren en politieke realiteiten. Paas laat in een uitvoerig gedocumenteerd hoofdstuk zien dat heil iets heel anders kon betekenen voor de ‘wedergeboren’ Amerikaanse slavenhouder dan voor de slaafgemaakten op zijn plantage.
Heil is een relationeel gebeuren, het heeft te maken met alle mogelijke relaties waarin wij staan. Dat geldt dus ook voor onze relatie tot de aarde, zo betoogt Paas in een hoofdstuk dat nauw aansluit bij Paus Franciscus’ oproep tot ecologische bekering in Laudato Si’. Geloof dat niet verbonden is met onze ervaringen en dat niet ingebed is in onze relaties is geen geloof, zegt Paas. Het boek is dus al met al een pleidooi voor incarnatie, een geloof dat belichaamd is.
Mooie zinnen
Wat is het heil voor Stefan Paas? Ik vermoed dat ik dat toch lees in de passages waarin de auteur schrijft over zijn geliefde hond Trix:
“Zij voelt je verdriet voordat je je er zelf van bewust bent. Dan kruipt ze naast je op de bank, ze legt haar kop op je been, ze raakt je even aan met haar poot, likt je hand. Op dat moment kijkt de Geest van de Schepper je aan.”
Reden om dit boek niet te lezen
Paas zal de eerste zijn om het toe te geven: wat hij in dit boek betoogt, is verre van nieuw. Dat Jezus Christus een rijk geschakeerde diamant is, vol van betekenis, die op elke plaats weer anders heilzaam kan zijn, is een besef dat mijns inziens tot de theologische common sense behoort. Paas’ nadruk op het feit dat geloof altijd contextueel belichaamd is zal mede-missiologen ook niet erg verrassen.
Reden om dit boek wel te lezen
Zijn grote verdienste is dat hij hier zo intelligent, belezen, betrokken maar ook gewoon lekker vlot over weet te schrijven. Het boek bevat een prettige mengeling van fijngevoelige nuance en spiritueel vuur. Ook het feit dat Stefan Paas het aangedurfd heeft om in dit boek wat kwetsbaarder en aarzelender te schrijven dan gebruikelijk verdient waardering.
—
Eerder gepubliceerd in Trouw
