Watermanagement, stadsontwikkeling, etnische relaties en militaire conflicten
Na de opening van de eerste grote spoorlijn in Engeland, in 1830, groeide het spoorwegnet in een enorm tempo. Na tien jaar lag er in het land al 2.000 mijl aan spoorlijnen, nog eens acht jaar later is de omvang van het spoornet verdubbeld en in 1851 liggen er zelfs drie keer zoveel spoorrails dan in het begin. Een kaart uit 1845 illustreert hoe deze ontwikkeling in het begin heeft kunnen gebeuren.
Kaarten en atlassen
Dit is een van de vele voorbeelden uit het schitterend uitgevoerde boek Moderniteit in kaart, waarin zo’n 250 kaarten en atlassen zijn weergegeven. Uitgangspunt hierbij is de gedachte dat zonder kaartmateriaal onze moderne tijd ondenkbaar zou zijn. ‘De explosieve groei van het kaartgebruik begint in de negentiende eeuw,’ zo lezen we in de inleiding. “De industriële revolutie vereist immers nieuwe kanalen en spoorwegen, fabrieken en arbeiderswijken, die gepland, half uitgevoerd en herzien worden met kaarten.”
Vanzelfsprekend concentreren heel wat kaarten zich op topografische onderwerpen. Zo zien we hoe het met de elektrificatie van Zuid-Holland in 1924 voorstond, krijgen we een overzichtskaart uit 1917, toen het Britse leger ten zuiden van het Belgische Ieper een aanval op het Duitse leger uitvoerde, krijgen we een beeld van het rioolstelsel van Parijs uit het jaar 1900 en toont een kaart hoe het huidige metronetwerk in Tokyo met bijna duizend stations gestalte heeft gekregen.
Het boek is gebaseerd op de collectie van John Steegh en Harrie Teunissen, een van de grootste particuliere kaartverzamelingen in Nederland, dat bestaat uit zo’n 18.300 losse kaarten en 2.550 atlassen, kaartboeken en reisgidsen. De hoofdmoot van de verzameling beslaat de negentiende en twintigste eeuw. De voornaamste thema’s zijn watermanagement, stadsontwikkeling, etnische relaties en militaire conflicten.
Militaire topografische kaarten
Het is vanzelfsprekend dat de afgebeelde kaarten in dit boek slechts een zeer kleine weerspiegeling vormen van wat er afgelopen eeuwen wereldwijd aan kaartmateriaal ooit verschenen is. Toch is het jammer dat er relatief veel aandacht gaat naar militaire topografische kaarten, terwijl bijvoorbeeld toeristische wandel- of fietskaarten of hydrografische waterkaarten veel minder aan bod komen. Wat daarentegen weer een sterk punt is, dat er de nodige aandacht is voor de opkomst van digitaal geografische software. Zo constateren de schrijvers dat het civiele gebruik van het global position system (gps) voor de gebruikers ongekende mogelijkheden biedt om een route af te leggen zonder te hoeven beschikken over traditioneel kaartmateriaal.
Het boek is verschenen ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling in het Design Museum te ’s-Hertogenbosch. Helaas bestaat er een onduidelijk verband tussen de indeling van de tentoonstelling en de opzet van het boek. Zo gebruikt de uitgebreide handleiding, die bezoekers van de tentoonstelling uitgedeeld krijgen, andere overkoepelende titels dan het boek hanteert. Dat maakt het lastig om verbanden te leggen tussen de tentoonstelling en het boek. Een trefwoordenregister had hier bijvoorbeeld uitkomst kunnen bieden. De tentoonstelling is nog tot en met 28 januari 2024 te bezichtigen, het boek zal uiteraard nog veel langer plezier kunnen bieden.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
