De vergeten April-meistakingen
Op 29 april 1943 begonnen de ‘vergeten’ April-meistakingen tegen de Duitse bezetter vanuit de Stork-machinefabriek in Hengelo. De oproep om te gaan staken ging vervolgens als een lopend vuurtje door heel Nederland. De aanleiding van deze staking was de aankondiging dat Nederlandse soldaten in Duitsland moesten gaan werken.
Naar schatting deden 300.000 – 500.000 mensen mee aan de stakingen. Het was de grootste staking in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog,en kende een bloederig einde. De Duitsers reageerden op de stakingen met 80 executies, 95 doden en 400 zwaargewonden.
De April-meistakingen waren een groot keerpunt in de bezetting en toch is deze grote gebeurtenis relatief onbekend gebleven. De schrijvers van Staken op leven en dood vroegen zich af waarom dit het geval is en gingen vervolgens op pad door Nederland om antwoorden te krijgen. Ze stuitten op een onuitputtelijke hoeveelheid onbekende en ontroerende verhalen. Daar gaat dit boek over.
Hans Morssinkhof studeerde geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en publiceerde verschillende boeken. Hij was co-auteur van het boek Bij Stork, over de betekenis van de machinefabriek voor de stad Hengelo. Door zijn fascinatie over dit onderwerp en daarmee samenhangende thema’s was Morssinkhof in 2019 mede-oprichter van de Stichting Landelijke Herdenking April-meistakingen 1943.
Erik Dijkstra is geboren in Losser en studeerde ook geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij publiceerde boeken over schaatser Hans van Helden en bokser Muhammad Ali. Met Ali was mijn vriend won Dijkstra in 2020 de Nico Scheepmaker Beker voor het beste sportboek. Hij stuitte in de zomer van 2020 per toeval iemand op het terras die sprak over het verhaal van de April-meistakingen, Dijkstra was verbaasd over zo’n groot maar onbekend oorlogsverhaal en nam daarom het initiatief voor dit project.
Dijkstra is tevens bekend als presentator van diverse programma’s en is degene die in gesprek gaat met nabestaanden in de documentaire Staken op leven en dood dat bijna gelijktijdig met het boek op TV verscheen.
Ontroerende verhalen
Auteur Dijkstra begint Staken op leven en dood met een inleiding waarin hij schrijft over de totstandkoming van dit boek, hoe belangrijk deze stakingen zijn geweest en welke verhalen hij in zijn onderzoek is tegengekomen. Op het moment van uitgeven was het tachtig jaar geleden dat de stakingen plaatsvonden en in Hengelo en omgeving was daar veel aandacht voor.
Direct hierna begint het eerste ontroerende verhaal genaamd ‘De laatste foto van Jan Eisenga’, waarin Dijkstra vertelt over de executie van onderwijzer Jan Eisenga en boerenknecht Harm Bos. Enkele ogenblikken nadat de betreffende foto is genomen worden beide mannen doodgeschoten. Door te beginnen met dit verhaal laten Dijkstra en Morssinkhof direct zien dat dit boek bijzonder is door de persoonlijke verhalen die gedeeld worden met de lezer.
Lieve opa
Bijzonderis het verhaal over ‘lieve opa Johan Mechels’. Dijkstra gaat in gesprek met kleindochters Martje en Anne Mechels over hoe ontzettend lief hun opa was, maar ook een oorlogsmisdadiger. Aan het begin van het hoofdstuk schrijft Dijkstra: “Het verhaal van de April-meistakingen was voor ons vanaf het begin een verhaal dat verteld moest worden door gewone mensen. Niet door deskundigen en historici, maar door mensen met persoonlijke verhalen waarvan de impact doorklinkt tot op de dag van vandaag. Mensen die nog steeds zoeken naar het lichaam van hun geliefde. Mensen die gebukt gingen en soms in de tweede of derde generatie nog gebukt gaan onder de trauma’s van hun vaders en moeders. Toch wilden we ook een plek inruimen voor daders.” En dat hebben ze zeker gedaan met het verhaal over Mechels, de Duitse majoor die verantwoordelijk was voor veel doden in Nederland.
De kleindochters vertelden aan Dijkstra dat ze pas sinds een kleine tien jaar bekend zijn met de misdaden van hun opa. Dijkstra bespreekt met de oorlogsmisdaden van hun opa met de twee vrouwen en wat dit besef met hen als kleindochters doet. Dit verhaal raakte mij in het bijzonder door hoe een ogenschijnlijk normale man heftige misdaden heeft begaan en ondanks de gebeurtenissen een liefdevolle opa is geweest. Zijn daden hebben echter wel een stempel achtergelaten op zijn kleindochters, waardoor Martje en Anne hun excuses aanbieden voor de misdaden van hun opa.
Staken op leven en dood is toegankelijk geschreven en zeker een aanrader voor lezers die graag persoonlijke verhalen tot zich nemen en uiteraard voor geschiedenisliefhebbers. Doordat het boek opgedeeld is in hoofdstukken met ieder een afzonderlijk verhaal en duidelijk naslagwerk, is het goed te volgen en ook zeker een aanrader voor bijvoorbeeld jongeren die zich in de Tweede Wereldoorlog willen verdiepen. De afbeeldingen en de documentaire die te bekijken is op NPO geven het boek nog meer persoonlijkheid.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
