Afrika, wat moet er toch van je worden?
De Nigeriaanse schrijver Chinua Achebe wordt wel beschouwd als de vader van de Engelstalige Afrikaanse literatuur. Toni Morrison vertelt dat Achebe haar leerde de Afrikaanse literatuur lief te hebben en hij speelde een positieve rol in haar keuze om te gaan schrijven. Nelson Mandela beschouwde Achebe als de man die Afrika naar de wereld bracht.
Het laatste boek dat ik las van een Afrikaanse schrijver was het schitterende De verboden rivier (The Fishermen) van Chigozie Obioma (2015). In de tijd tussen Achebe’s Termietenheuvels uit 1987 en Obioma’s voor de Man Booker Prize 2015 genomineerde roman lijkt Afrika niet veel veranderd: vriendjespolitiek, rebellerende volkeren en dictatuur maken er nog steeds de dienst uit.
De dictator en zijn vrienden
Termietenheuvels in de Savanne – Achebe’s vijfde en laatste roman uit 1987 – speelt tijdens een dictatuur in een verzonnen Afrikaans land en gaat over drie oud-klasgenoten: Sam heeft het tot dictator geschopt, Ikem is hoofdredacteur van een belangrijke krant en Chris is Commissaris van Communicatie. Tja, en die communicatie moet dan wel geheel volgens de richtlijnen van Zijne Excellentie gaan. Ikem protesteert op zijn eigen wijze en hoopt samen met Chris te voorkomen dat Sam zich als een sinistere Afrikaanse potentaat ontpopt. Maar Chris lijkt zich al enkel te richten op zijn eigen lijfsbehoud en waait mee met de paleiswind.
Het boek wordt beschouwd als Achebe’s beste werk. Is het de tijdsgeest die van deze bijna-klassieker toch een moeilijk te lezen boek heeft gemaakt? De zinnen zingen niet in stevig marstempo, maar meanderen tergend langzaam over de bladzijden, de lezer flink wat tijd vragend ze te volgen. Borrelend met filosofieën over macht en staat, wil het verhaal maar niet echt vooruit en wordt de spanningsopbouw ondergesneeuwd door bladzijden-lange verhandelingen over vrijheid en enkele Afrikaanse mythen. Toch mag het verhaal er zijn: Ikems populariteit stijgt, wat zijn levenskans vermindert. Chris ziet de vriendschap met Sam als sneeuw voor de zon verdwijnen en wanneer het onvermijdelijke in gang is gezet, komt hij eindelijk in actie.
Droogte en ontevredenheid
Misschien is het einde, waarin Chris terugreist naar de regio waar hij vandaan komt – een land geteisterd door droogte en ontevredenheid – wel het mooiste deel van boek, waarin het stoffige Afrika tot leven komt en het verhaal er stevig de pas in zet. Het einde maakt je stil en doet je tegelijkertijd beseffen dat niet alleen Afrika, maar de gehele wereld een opeenvolging is van dictaturen. Het is niet echt een boek om vrolijk van te worden.
Ik kijk uit op een land dat weliswaar niet in Afrika ligt, maar wel geregeerd wordt door een man die zijn uiterste best doet Afrikaanse dictators naar de kroon te steken: sultan Erdogan voert zuiveringen uit en wie weet, verraadt zijn beste vrienden, zoals Fethullah Gülen, die ooit een vriend van hem was.
Termietenheuvels in de Savanne leert wat er met mensen zoals Erdogan gaat gebeuren. Alleen daarom al is het een interessant boek om te lezen: met een beetje doorzettingsvermogen is deze klassieker zeker het lezen waard.
—
Ook verschenen op Smitaki’s boekenlust
