Over een revolutionair geteisterd door leegheid
Je zou Urbina, de nieuwe roman van de uit Curaçao afkomstige schrijver Eric de Brabander (1953) een ‘docu-novel’ of ‘faction’ kunnen noemen. De Brabander is erin geslaagd om op basis van feiten een meeslepend en spannend verhaal te componeren waarin Rafael Simón Urbina Lopez (1897-1950) centraal staat. Lopez was een Venezolaans politiek leider en revolutionair, die onder meer streed tegen het dictatoriale regime van Juan Vicente Gómez(1857-1935). Het mooie van deze vorm van fictie is dat de geschiedenis echt tot leven komt door het vertelperspectief van de personages. De leemtes tussen de feiten vult de auteur op met fictie. De Brabander weet daarbij in zijn verhaal met als grote thema’s eerlijkheid en gelijkberechtiging mooi het evenwicht te bewaren.
Martelen motiveert
In de proloog van het verhaal zet De Brabander de feiten op een rijtje. Venezuela ligt zo’n vijftig kilometer van Curaçao en wordt vanaf 1830 geleid door verschillende dictators. Juan Vincente Gómez had het land van 1908 tot 1935 in zijn greep en beschouwde het als zijn eigendom. Het geld dat de olie-industrie opleverde verdween vooral in de zakken van hemzelf en zijn entourage. Op Curaçao stond de grootste olieraffinaderij ter wereld omdat de zee daar diep genoeg was om grote tankers aan te laten leggen, in tegenstelling tot de havens van Venezuela.Standard Oil en Shell verdienden er bakken met geld en hen was er alles aan gelegen om Gómez “te vriend” te houden. Shell is machtig en de invloed op de Nederlandse regering is groot. Gómez liet zich El Benemérito (de verdienstelijke) noemen, maar trad keihard op tegen oppositieleden en communisten. Velen van hen vluchtten het land uit, onder meer naar Curaçao waar er zo’n zeventienduizend leefden.
De Urbina’s waren niet zo Gómez-gezind. Rafael is een aparte jongen. “Er was iets vreemds aan hem: zijn blik had een eigenaardig bijna magisch effect op anderen.” Hij had geen vrienden, was een goede leerling en hield spreekbeurten over de gram die hij tegen de president en zijn regering had. Hij studeerde aan de militaire academie, maar kreeg daar een afkeer van het leger: “likken naar boven en trappen naar beneden”. Hij raakt betrokken bij het verzet, komt in het gevang terecht en sluit zich aan bij degenen die Gómez willen afzetten. Het zien van de marteling van een medegevangene motiveert hem in zijn strijd tegen Gómez.
Goud voor de opstand
Ook Rafael Urbina moet vluchten, hij komt op Curaçao terecht. In een kluis in het Waterfort waar ook het gouvernement van Nederland (Fort Amsterdam) resideert, ligt het goud waarmee Shell Gómez betaalt. Urbina bedenkt dat het een mooie buit zou zijn om de opstand tegen Gómez te financieren. In 1929 overvalt hij met zijn getrouwen (waaronder veel mensen die tegen een hongerloon in de raffinaderij werken) met geweld het Waterfort, gijzelt de gouverneur en vlucht naar Venezuela om een staatsgreep te plegen. De voorbereidingen ervan en de overval vormen het hart van de roman. De coup mislukt door elementaire fouten. Maar Urbina gelooft in zichzelf en blijft proberen de machthebbers te verdrijven, zonder resultaat. Uiteindelijk wordt hij gelukkig met zijn vrouw en kinderen. Hij heeft een broertje dood aan communisten en verraadt ze voor geld, zelfs zijn kameraden, zoals zijn strijdmakker van het eerste uur Gustavo Machado. Blijft het geluk hem goed gezind?
Meerdere perspectieven
Door het leven van Urbina te volgen, in diens hoofd te kruipen en zijn gedachten te volgen, wordt de geschiedenis persoonlijker. Ook het perspectief van de andere hoofdrolspelers komt nadrukkelijk aan bod. Zo maak je kennis met hun motieven. Die afwisseling (ook in de plaats van handeling) geeft dynamiek aan de roman. Op de cover zien we die betreffende personen, v.l.n.r. Henri Detering (directeur Shell), Gustavo Machado (communist), Rafael Urbina, Leonard Fruytier (gouverneur) en Juan Vincente Gomez. De cover bestaat uit de kleuren van de vlag van Venezuela.
De Brabander schrijft soepel, filmisch, verwerkt de nodige humor in zijn verhaal en weet in een paar woorden een sfeer, een situatie of een personage neer te zetten. Over het beleid van Gómez: “Er gaat geen geld naar onderwijs. Onwetend en ongeletterd betekent volgzaam weet hij.” Over het stadje waar Urbina opgroeit: “Tegenover het idyllische van het strand staat het begin van de bebouwing waar een aantal gieren met roze nekken zich tegoed doet aan een dood varken, stukken vlees plukkend uit het stinkende karkas.” Het verhaal leest als een avonturenverhaal, maar heeft diepgang.
Doofpotaffaire
Wat de roman echt doet beklijven zijn de parallellen die je ziet tussen verleden en heden. Zo kent Venezuela anno 2024 een repressief bewind onder Nicolás Maduro. Meer dan vier miljoen burgers en mensen zijn het land ontvlucht, onder meer naar Curaçao. In de tijd waarin het verhaal speelt was de belangstelling van de Nederlandse regering voor onder andere Curaçao minimaal. Dat merkt gouverneur Fruytier, die een puinhoop aantreft op het eiland: het gouverneurshuis en Het Waterfort zijn slecht onderhouden, er is te weinig politie, wapens en munitie liggen er open en bloot, en een toegezegde oorlogsbodem is er ook niet. Wanneer het misloopt wordt Fruytier teruggeroepen en krijgt hij de schuld in de schoenen geschoven. De regering stopt de kwestie van de overval in de doofpot. De Nederlandse regering heeft haar onvermogen getoond en wil dat beeld natuurlijk niet naar buiten laten komen. Komt dit tegenwoordig ook niet voor? Dan is er de macht van Shell. Shell heeft aardolie hard nodig, omdat de economie na de beurskrach in 1929 weer op gang komt. Directeur Detering heeft sympathieën voor nazi-Duitsland waar olie hard nodig is. Hoe zit het met de macht van de multinationals nu? Door dit soort aspecten wordt deze roman een universeel en actueel.
Urbina is een roman over een revolutionair die maar niet “van die leegheid die hem teisterde kon afkomen.” Het is een verhaal dat je pakt.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
