De liefde van Toergenjev is mooi maar ook tragisch
Wie aan de Russische literatuur denkt, denkt aan de vuistdikke romans van Tolstoj en Dostojevski. Maar niet elke negentiende-eeuws Russisch zwaargewicht had duizend pagina’s nodig om een verhaal te vertellen (goddank!), daar getuigen de romans van Ivan Toergenjev wel van. Ze verschenen in 2020 in een prachtige vertaling van Froukje Slofstra als onderdeel van de Russische Bibliotheek van uitgeverij Van Oorschot. Nu, vier jaar later, kan die uitgave worden aangevuld met Toergenjevs verhalen, eveneens in vertaling van Slofstra. En net als zijn romans, zijn zijn verhalen een genot om te lezen.
De bundel valt uiteen in twee delen. De eerste krap vierhonderd pagina’s worden in beslag genomen door Notities van een jager (1852), Toergenjevs debuut. De overige zeshonderd pagina’s (toch nog een vuistdik boek dus!) worden ingevuld door negen novellen, waarvan Eerste liefde (1860) het bekendst is.
Romantiek en tragiek
Romantiek en (meestal verloren) liefde zijn een steeds terugkerend thema in Toergenjevs werk. Zijn personages – meestal mannen van adel – worden overvallen door de schoonheid van hun buurmeisje (Eerste liefde) of een vrouw in nood (Het verhaal van luitenant Jergoenov) of een Italiaanse bakkersdochter (Lentebeken) – en soms door hun gebrek eraan, zoals in Klara Militsj (Na de dood). In het spel dat op hun eerste ontmoeting vormt, zwelt het hart steevast naar ongekende hoogten, al zit een happy end er maar zelden in.
Een tragisch hoogtepunt is Moemoe, één van de weinige novellen waarin de hoofdpersoon overigens niet van adel is. De eenvoudige Gerasim wordt verliefd op een dienstmeisje van zijn eigenares. Maar deze heeft besloten haar met een ander te laten trouwen – uiteraard zonder haar mening daarover te consulteren. Dit pijnlijke afscheid weet Gerasim te verwerken dankzij het hondje Moemoe. Maar als deze op een dag naar de vrekkige madame blaft, kan dat natuurlijk niet ongestraft blijven… Het leven in Toergenjevs universum is mooi maar ook tragisch.
Adel en gewone mensen
Dat geldt voor de adel net zozeer als voor de lijfeigen boeren die hij in Notities van een jager beschrijft. De notities hebben steeds dezelfde vorm: de ik-persoon komt tijdens zijn jacht op het Russische platteland iemand tegen en tekent diens verhaal op. Dit is Toergenjev op zijn best: lyrische natuurbeschrijvingen wisselen zich af met liefdevolle portretten van normale mensen. Soms is hun verhaal tragisch, zoals in Jermolaj en De molenaarsvrouw of De districtsdokter. Maar net zo vaak zijn ze vervuld met een hartverwarmende waardering voor de eenvoudige dingen in het leven. Zijn beschrijving van een zangwedstrijd in De zangers is even grappig als ontroerend. Hoor het ratelen! Het leest zelfs als een thriller: zal de koets die de ik-persoon midden in de nacht de weg verspert vol zitten met moordzuchtige rovers of niet?
Memorabele personages
Toergenjevs verhalen zijn van ongekende klasse. Zijn talent voor het schetsen van memorabele, psychologisch diepgaande personages compenseert ruimschoots voor het feit dat zijn verhalen veelal eenzelfde structuur en thematiek kennen. Verhalen is moeilijk weg te leggen: de ruim duizend pagina’s verhinderen een al snel verslingerde lezer niet het boek in een mum van tijd uit te lezen. Dit is een boek dat in elke kast van elke literatuurliefhebber thuishoort – pal naast zijn romans, uiteraard.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
