De natuur haar gang laten gaan
Het verhaal van het landgoed Knepp in West Sussex, Engeland zoals dat zich de afgelopen twintig jaar heeft geschreven, leest een beetje als een sprookje.
Er waren eens een boer en een boerin. Zoals bijna alle boeren deden ze mee aan de ratrace van de intensieve landbouw. Schaalvergroting, investeringen in machines, in kunstmest en bestrijdingsmiddelen, in geavanceerde stallen, alles ter verbetering van de efficiëntie, en daarmee voor het verhogen van de productie. Maar de winstmarges bleven klein en de concurrentie moordend. Meer opbrengst maar steeds minder geld – de logica van de wereldmarkt was onverbiddelijk. Met subsidies, leningen en schulden werden de problemen verhuld . En ondanks alle ‘verbeteringen’ in grondgebruik en bedrijfsvoering was een faillissement niet ver weg. Tot zover een bekend verhaal, het verhaal van duizenden boeren in Europa.
Radicaal besluit
Dan nemen ze een radicaal besluit. In plaats van tegen de klippen op hun bedrijf overeind te houden, ontmantelen ze het. Ze verkopen het vee, alle landbouwmachines, de stallen, hun quota. Alleen het land behouden ze. En dat land laten ze in de jaren erna stapsgewijs verwilderen: ze geven het terug aan de natuur. Het is een sprong in het diepe. Ten behoeve van haar herstel krijgt de natuur zelf het heft in handen. Hoe zal dat gaan – helemaal loslaten van wat je decennialang hebt gedaan, en het ‘werk’ overlaten aan de natuur en haar processen? Wat gebeurt er dan?
Het verbluffende antwoord op deze vragen staat in het prachtige boek dat boerin-schrijfster, Isabelle Tree, over deze ‘nieuwe’, paradoxale vorm van natuurbeheer heeft geschreven.
Want in twee decennia van verwildering zal het landgoed van een intensief gebruikt landbouwgebied waaruit bijna al het leven was verdwenen transformeren in een biotoop met een ongekende verscheidenheid aan soorten, dier en plant, groot en klein. Vogels die al decennia niet meer gespot waren keren in grote aantallen terug, de nachtegaal en de zomertortel laten zich opnieuw horen. De bever, de vleermuis, vlinders voelen zich weer thuis, en zonder de landbouwchemicaliën verandert de bodem in een habitat voor vele soorten insecten, wormen en micro-organismen. Lang verdwenen bloemen en planten profiteren van een nieuwe vruchtbaarheid.
Grote grazers
‘Verwildering’ wil niet zeggen dat Tree en haar man alles op zijn beloop laten en alleen maar toekijken. De natuur moet ook een handje geholpen worden om op eigen benen te kunnen staan. De introductie van grote grazers – runderen, paarden, varkens – in bepaalde delen van hun terrein is daarvan het duidelijkste voorbeeld. Van oudsher hebben die een grote rol gespeeld in het waarborgen van een natuurlijke verscheidenheid. En ook nu zorgen ze ervoor dat het landschap open blijft, en niet overwoekerd wordt door dominante struik- en bosvegetatie. Die openheid maakt dat veel meer planten- en dierensoorten kunnen gedijen. Natuur is meer dan bos alleen.
Met veel oog voor detail beschrijft Tree hoe de biodiversiteit op hun voormalige boerenland spectaculair toeneemt. Ze legt uit dat en hoe de natuur, overgelaten aan zichzelf, haar eigen ecosystemen kan hernieuwen. Ze laat zien hoe al het levende met elkaar samenhangt en zich met elkaar voedt, letterlijk en figuurlijk. Knepp blijkt zo een aansprekend voorbeeld van de veerkracht van de natuur. En wie moedeloos is geworden van al die berichten over de ongekende afname van duizenden soorten in de door de mens gedomineerde en geëxploiteerde aarde, kan hoop putten uit het verhaal ervan. Want het ‘experiment’ met het landgoed toont aan: uitputting, verschraling en verlies zijn niet onomkeerbaar, de natuur kan zich herstellen, haar rijkdom is niet definitief verdwenen maar kan, mits we de aarde anders – minder economisch, minder mensgericht – gaan benaderen, opnieuw tevoorschijn komen.
Natuurwaarden
De ‘strategie’ van de verwildering heelt wat de moderne mens in zijn eindeloze behoefte aan (dierlijk) voedsel, aan economische efficiëntie en technologische beheersing kapot maakt. Maar in het laatste hoofdstuk benadrukt Tree dat verwildering niet alleen van waarde is voor de natuur zelf. Ze betoogt: wat goed is voor de natuur is ook goed voor de mens. Natuurwaarden en menselijke behoeften en waarden vormen een valse tegenstelling. Zo ook landbouw en natuurbehoud. Het werkt juist averechts als we de waarde van de natuur loskoppelen van de mens en wat voor hem van belang is. We moeten in gaan zien dat de mens baat heeft bij meer rijke natuur; dat een goed, gezond leven zonder een gezonde dat wil zeggen biodiverse aarde op den duur onmogelijk is. We zijn ‘biologischer’ dan we beseffen. ‘De behoefte om ons te verhouden tot het landschap en andere levensvormen zit in onze genen. […] Als we die band verbreken, dwalen we rond in een wereld waarin we ons diepste zelfbesef hebben verloren.’
Een sprookje? Nee, een overtuigend, door wetenschappelijke feiten ondersteund verhaal dat iedereen zou moeten lezen en de ogen zou moeten openen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
