Verschillende invalshoeken
In de persoonlijk getinte inleiding vertelt Loobuyck dat hij opgroeide in een katholiek gezin maar in zijn studietijd zijn geloof verloor en nu in feite atheïst is.
In dit boek Wetenschap & Religie wil hij geen mening uitdragen maar de lezer helpen om zelf een standpunt te bepalen. De kern van zijn boek is dat wetenschap en religie twee verschillende dimensies van ons bestaan zijn die wel met elkaar hebben te maken maar vanwege hun andere invalshoeken niet met elkaar in conflict – kunnen – komen. Ze zijn wel op elkaar betrokken omdat ze allebei mensenwerk zijn en uit dezelfde wereld, waarin wij leven, voortkomen.
Wetenschap heeft z’n eigen methoden, wetmatigheden en leeft van onderzoek, analyse en logisch denken. Wetenschap onderzoekt de wereld waarin wij leven maar blijft altijd mensenwerk, kan nooit volledig zakelijk zijn maar heeft altijd een subjectief karakter omdat mensen in hun wetenschappelijke werk keuzen maken. Het is dan ook goed om te beseffen dat de wereld altijd omvattender is dan wij in onze wetenschap kunnen verwoorden: ‘De werkelijkheid waarin mensen leven, met al hun emoties, overwegingen, dromen en illusies, bezit haar eigen realiteit en betekenis’(p. 35).
Een aantal hoofdstukken heeft een historisch karakter waar onder andere de evolutietheorie ter sprake komt met religieuze reacties daarop: creationisme, waarin de scheppingsverhalen letterlijk worden gelezen, en intelligent design die de evolutie ziet als een proces dat door God is geleid.
Wat mij betreft, had Loobuyck dit onderdeel van zijn boek wel wat beperkter mogen houden om meer aandacht te geven aan religie vandaag en de wijze waarop deze zich verhoudt tot wetenschap.
Veranderend religieus besef
In het hoofdstuk ‘Een dovemansgesprek’ stelt Loobuyck: ‘Wie religie beschouwt als een beschrijving van de werkelijkheid … en een poging om gebeurtenissen in de werkelijkheid te verklaren … zal in botsing komen met de wetenschappelijke blik op de wereld. Hoe meer letterlijkheid men in de religie toelaat, hoe meer het in concurrentie en conflict komt te staan met de wetenschap’ (p. 192).
Het is overigens de vraag hoeveel mensen vandaag nog op déze manier geloven. Ik heb de indruk dat veel mensen religie betrekkelijker beleven, met een minder omlijnd godsbeeld en met een menselijker blik op de bijbel. Geloven is minder transcendent geworden en humaner van aard geworden, waarin niet zozeer dogmatische waarheden maar menselijke waarden als goedheid en naastenliefde bepalend zijn geworden.
Zijn mensen dan minder religieus geworden? Vanuit de christelijke traditie is dat wel het geval, het geloof is ‘verwaterd’ zullen sommigen zelfs zeggen. Zij voelen zich niet meer of in elk minder en ánders aangesproken door de klassieke christelijke visie op God, Christus, bijbel, kerk, mens en eeuwigheid.
Tegelijk is er bij velen wel degelijk sprake van gevoelens van verwondering, dankbaarheid en eerbied voor het leven. Mensen hebben wel behoefte om hun leven inhoud te geven: “Ook zonder God blijven we existentieel betrokken op die fascinerende werkelijkheid waarin we ons bevinden’ (p. 234). Deze zin zou een mooi vertrekpunt voor een nieuw boek zijn over religieuze beleving in onze tijd.
Patrick Loobuyck is hoogleraar aan het Centrum Pieter Gilles van de universiteit te Antwerpen en gasthoogleraar aan de vakgroep Wijsbegeerte en Moraalwetenschap van de universiteit te Gent. Hij schreef eerder Burgerschap en Met elkaar – voor elkaar.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
