Een van de meest interessante auteurs van Nederland is Anya Niewierra. Onlangs is haar vierde boek verschenen, De Camino. Een juweeltje van een boek, dat naast een spannend verhaal ook stof geeft tot nadenken en je de ogen opent naar nieuwe inzichten. Reikhalzend heb ik naar onze afspraak uitgekeken. We ontmoeten elkaar in een voormalig klooster ergens in Zuid-Limburg.
Roelant: ‘Anya, je staat bekend als research-tijger, maar achterin je nieuwe boek zet je een literatuurbijlage waar je U tegen zegt.’
Anya: ‘Ik kom op een idee, iets triggert me en dan ga ik daar heel veel over lezen, dat klopt, ja. Voor dit boek ben ik bijvoorbeeld met mijn dochter naar Moskou geweest om daar een chocolade cursus te volgen bij Toptiek Anouschka. Zij staat hoog aangeschreven. En ik wou sowieso eens Moskou zien, dus kon ik dat fijn combineren. Ik heb toen een privégids gehad die mij mee heeft genomen door Moskou. Roelant, die schaarse tijd die wij hebben… die wil ik optimaal benutten. Ik heb een cultuurhistorica genomen, een vrouw van mijn leeftijd. Zij kwam uit Belarus. Zij heeft mij ook verteld over haar jeugd. Dat was bijzonder interessant. Ik had een klik met haar. We konden echt overal over praten. Onze opa’s woonden misschien 100 km van elkaar vandaan. De mijne in Oost-Pruisen, de hare in Belarus. Die van mij is op een gegeven moment naar Aken vertrokken en heeft daarna in Nederland een nieuw bestaan opgebouwd, terwijl haar opa daar is gebleven. Ik realiseerde me dat hun respectievelijke kleindochters totaal verschillende levens hebben gehad door die beslissing van hun beider opa’s.’
Roelant: ‘Dat is een thema wat jou blijkbaar erg interesseert, hoe de levens van twee meisjes sterk kunnen verschillen wanneer ze uit elkaar worden gehaald. Dat thema zien we ook bij Het Bloemenmeisje.’
Anya: ‘Precies, zij groeide op in de dictatuur van de USSR, en ik in een democratie met alle vrijheden. Ik realiseerde me hoe anders een leven kan zijn afhankelijk van de plaats waar je bent geboren en opgevoed. Wat mij fascineerde was dat ík een grootvader heb gehad die het risico nam en vertrok.’
Roelant: ‘Wat ik zo bijzonder vind aan jouw boeken is dat wanneer je droog vermeldt waar het over gaat, ik nou niet meteen denk van jeetje dat lijkt me super spannend. Een kijkje in de voormalige DDR (Het Dossier), een verwilderd meisje dat kruidenspecialist wordt (Het Bloemenmeisje) of een vrouw die de wandelroute van haar overleden man nadoet (De Camino). Maar de boeken die je er vervolgens over schrijft, zijn van een grote schoonheid en spanning. Gewoon ontzettend hoge kwaliteit. Ik krijg bij jou echt de indruk dat je zelfs als je bijvoorbeeld de telefoongids als uitgangspunt zou nemen, je nog steeds in staat bent om er een spannend boek van te maken.’ [we lachen beide]
Anya: ‘Als er iets voorbijkomt wat me interesseert, dan wil ik er meer van weten. Ik ga er over lezen, kijk films en sla alles in mijn hoofd op. Tegen de tijd dat er zich een plot ontwikkelt, ga ik die aanwijzingen en gedachtes opschrijven.’
Roelant: ‘Hoe was de afgelopen tijd voor jou tijdens deze Corona pandemie als directeur van de Visit Zuid-Limburg?’
Anya: ‘Dat was een gekkenhuis bij ons. Ontzettend druk en dan al dat zoomen… Dat was verschrikkelijk. Mijn secretaresse plande alles zo strak in dat ik niet eens tijd had om tussendoor naar de wc te gaan, laat staan om nog even wat te verder te kletsen met iemand. Normaliter zit ik veel in de auto. Ik maak wel 50.000 km per jaar. En in al die uren in de auto heb je kans voor reflectie of rust. Maar nu was er geen reistijd en stond alles de hele dag opgepropt achter elkaar. Bij al die vergaderingen komt voorwerk kijken en ook nawerk. Dat kon ik bijna niet meer rond krijgen. Aan het eind van zo’n dag was ik compleet uitgeput.’
Roelant: ‘De toeristensector heeft grote klappen gehad.’
Anya: ‘Dat is ook waarom ik me zo kapot heb gewerkt. Waar ik in het begin veel tijd mee bezig ben geweest is de lobby achter de schermen bij het ministerie van economische zaken. Dat er goede regelingen komen voor de ondernemers. Dat het toepasbaar is voor de gemiddelde bedrijven. De eerste regelingen waren heel erg gericht op de grote ondernemingen, zoals KLM, de grote stedelijke hotels, de grote vervoersbedrijven. Wij hebben hier in de regio veel zeg maar papa-mama bedrijven en de regelingen sloten niet goed aan bij die categorie.’
Roelant: ‘En ondertussen heb je dit boek geschreven!’
Anya: ‘Ik ben heel gedisciplineerd. Bijna elke dag begin ik met hardlopen en ik kijk geen TV. Mijn VVV baan kan ik alleen fulltime doen, maar mijn schrijfdagen benut ik volop. De Camino is mijn eerste boek dat uitkomt in de periode mei-juni. Lastig, omdat deze tijd ook voor mijn werk zo druk is. Maar de uitgever wilde het graag en het is gelukt.’
Roelant: ‘Het is een fantastisch boek geworden, Anya. Naast dat het een spannend verhaal is met een onverwacht einde, staan er ook prachtige gedachten en bespiegelingen in. Over het huwelijk schrijf je er een aantal. Bijvoorbeeld deze: Hoe kunnen mensen leven in een huwelijk zonder te praten over hun verleden? …. Wat stelt een huwelijk eigenlijk voor als je niet kunt delen wat je werkelijk bezighoudt?
En wat verderop in het boek laat je iemand tegen jouw hoofdpersoon zeggen: Uw man was als een boom, mevrouw Bonnet. U zag tijdens uw huwelijk alleen zijn buitenkant. U kon zijn doorsnede met zijn jaarringen niet waarnemen.’
Anya: ‘Lotte, mijn hoofdpersoon, is een gewoon meisje, vrouw, uit een dorpje in Zuid-Limburg. Ze is niet bijzonder intellectueel, maar erg gepassioneerd over haar vak: het maken van chocolade. In haar geboortestreek weet iedereen alles van elkaar. Maar haar man is als vluchteling uit Bosnië daarnaartoe gekomen. Dat is een grote onbekende. Als ze met hem over die tijd wil praten, merkt ze hoeveel pijn dat hem doet. Hij is zó getraumatiseerd als oorlogsslachtoffer dat ze er maar niet verder over begint.’
Roelant: ‘Maar later, als hij dood is, begint ze zich dingen af te vragen. Wat weet je überhaupt van een ander? En wat is belangrijk om te weten? Hoe iemand is als je bij hem bent of hoe iemand was voordat hij je leven betrad?’
Anya: ‘Wat je tegenwoordig veel ziet zijn huwelijken en relaties van mensen die stukken geschiedenis van elkaar missen. Vroeger trouwde je met iemand uit het eigen dorp. Je wist alles van elkaar, inclusief de ondeugden die ze in hun jeugd hadden uitgehaald. Nu zitten er gaten. Dat is wel een dingetje.’
Roelant: ‘Als onderdeel van je research heb je zelf ook de Camino gelopen. Kreeg jij onderweg ook bepaalde inzichten en ideeën?’
Anya: [nadenkend] ‘Mmm. Nee, die ideeën heb ik eigenlijk continu. [lachend] Ik heb vooral de Camino gelopen omdat ik ‘the sense of place’ miste. In juni 2019 ben ik begonnen met schrijven aan dit boek. Toen besefte ik al gauw dat er een gat zat. Ik moest het zelf meegemaakt hebben. Ik moest weten hoe de interactie is met andere pelgrims, hoe het gaat met die pijn in je voeten enzovoorts. Ik had daar wel een voorstelling van door al de boeken die ik erover had gelezen, maar om dat zelf te ervaren is totaal iets anders.’
Roelant: ‘En jouw conditie is goed.’
Anya: ‘Ik heb een conditie van een beest. Maar zelfs voor mij was het zwaar, want ik liep de Camino tijdens een hittegolf met temperaturen van boven de dertig graden. De hele dag omhoog en omlaag lopen in de brandende zon valt tegen. En ik was niet zo goed voorbereid.’
Roelant: ‘Je had het onderschat?’
Anya: ‘Mijn goede wandelschoenen en de juiste kleding lagen nog in Frankrijk. Bijvoorbeeld bloesjes met een wat langere mouw tot aan de ellenboog. Tijdens het wandelen schuift je bovenarm steeds langs de banden van je rugzak. Als dat op je blote huid komt, gaat het op een gegeven moment zo irriteren dat je verwondingen aan je huid krijgt. Dat gaat bloeden en dan zit je te knoeien met pleisters. Ook mijn tenen gingen bloeden. Vooral die extreme hitte maakte het erg zwaar. En op de eerste dag heb ik mij al verlopen. Het dorp waar ik naartoe wandelde was vol en ik moest uitwijken naar een naburig gehucht. Precies op die dag kreeg ik tijdens het lopen kiespijn. Dat kwam door druk op de zenuwen, dat weet jij.’
Roelant: ‘Je kaakspieren waren zo aangespannen en overspannen dat er pijn uitstraalde naar je kiezen, kaak, oor en hoofd?’
Anya: ‘Dat wist ik toen nog niet. Ik dacht het zal me toch niet gebeuren nu al op de eerste dag. Maar goed; mijn gedachten waren niet meer bij het pad dat ik aan het lopen was als omleiding naar die auberge. En opeens middenin het bos liep dat pad dood. Wat is dit nu? Toen ben ik wel even bang geworden. Want ik was verdwaald en niet meer op het ‘normale’ pelgrimspad. Wie kon mij hier ooit vinden als er iets zou gebeuren?’
Roelant: ‘Google Maps?’
Anya: ‘Geen bereik daar, zoals op zoveel van die plekken onderweg. Het is zo verlaten daar in de Auvergne, je loopt uren zonder iemand tegen te komen. Toen ben ik terug gelopen tot ik aan een splitsing kwam. Moest ik weer kiezen, de ene weg ging omhoog en het andere pad iets naar beneden. Welke moest ik kiezen? Ik had geen idee. Liever naar beneden natuurlijk, maar ik heb toch het pad naar boven gekozen en dat bleek goed. Maar na die eerste dag was ik totaal kapot.’
Roelant: ‘In je boek beschrijf je ook dat Lotte een keer te laat bij haar herberg aankwam en dat ze toen haar kamer al hadden weggegeven. Heb jij dat ook meegemaakt?’ [Anya knikt] ‘Nee! Wat erg. Ja, dat soort dingen kun je bijna niet verzinnen, dat moet wel echt zijn gebeurd.’
Anya: ‘Ja. Maar gelukkig kon ik nog terecht in een dependance verderop. Lotte niet. Net als dat die koeien opeens agressief gingen doen. Ik heb daar een filmpje van gemaakt en naar mijn man en kinderen opgestuurd. Zoiets verwacht je niet. Net als dat ik een keer bijna van de weg gereden ben.’
Roelant: ‘Dat staat ook in je boek.’
Anya: ‘Het is dat ik zelf in zo’n heuvelland met bochtige en onoverzichtelijke wegen woon en dat ik gespitst ben op het geluid van een naderende auto. Die kan jou niet zien en ze rijden vaak veel te hard. Maar het is duidelijk dat ik dit boek niet had kunnen schrijven als ik zelf de Camino niet had gelopen.’
Roelant: ‘Net als de hoofdpersonen uit je vorige boeken is Lotte een hartverwarmende vrouw voor wie je als lezer heel veel sympathie hebt. Ook grappig is ze wanneer je bijvoorbeeld beschrijft als ze denkt aan de laatste keer dat ze seks met Emil heeft gehad: Als ik toen had geweten dat het de laatste keer was, had ik beter opgelet.’ [we lachen beide hartelijk]
Anya: ‘Mijn man lachte zich een hoedje toen hij die scène las. Hoe haal je dat er toch weer bij? [R: mijn vrije vertaling van het Limburgs wat Anya hier uitspreekt] Maar het is wel waar. Als iets voorbij is, ga je pas denken okay, dat was de laatste keer. Maar niet alleen bij seks. Ik heb het zelf meegemaakt bij het acute stoppen van de borstvoeding bij mijn jongste. Opeens wil een baby dat niet meer en besef je dat gisteren de laatste keer is geweest. Dan volgt een soort reflectie. Het leven is altijd verandering. Je kunt niks vasthouden. In verandering zit juist heel veel troost, want je weet dat ellende ook nooit altijd blijft.’
Roelant: ‘Waar ik ook dol op ben in jouw boeken zijn de morele dilemma’s die je opwerpt. Zoals ook in dit boek. Wat vertel je wel en wat niet aan jouw geliefden? Want als je bepaalde dingen vertelt, is dat dan niet puur voor jouw eigen gemoedsrust? Of hebben anderen, je echtgenote of je kinderen, gewoon recht op de waarheid?’
Anya: ‘Dat zijn goede vragen om te stellen. Het verwerken van iets dat iemand anders jou aandoet, is anders dan het verwerken van iets dat je zelf gedaan hebt. Want de een hoeft niet zijn moreel kompas aan te spreken, maar alleen verwerken wat hem/haar is aangedaan. De ander heeft zelf foute keuzes gemaakt en slechte dingen gedaan en moet daarmee in het reine zien te komen. Ik weet niet wat zwaarder is en daar gaat het ook niet om, maar het zijn interessante kwesties om over na te denken.’
Roelant: ‘Naast het spannende verhaal maak je ook duidelijk hoe gevaarlijk het is om achter populistische leiders aan te lopen. Je neemt het voorbeeld van Milosovic, maar een goed verstaander zou hier ook zo maar wat andere namen kunnen invullen.’
Anya: ‘Toen ik het boek schreef, speelde juist Trump met zijn gestolen verkiezingen verhaal. Iemand tipte mij op het boek van Gustav Le Bon, The Crowd, uit 1895. Dat was voor mij een eye-opener. Le Bon neemt voorbeelden uit periodes na de Franse revolutie. Dat ging feitelijk precies hetzelfde. Nationalistische gevoelens oproepen, teruggaan naar een roemrijk verleden en een zondebok uitzoeken. Oh, maar zó werkt dat dus besefte ik toen ik dat gelezen had. Dat vond ik erg belangrijk om in mijn boek te zetten, om dat inzicht te delen.’
Roelant: ‘En dat komt heel duidelijk over, Anya. Ik vind het heerlijk als ik bij het lezen van een boek, tussen neus en lippen door nog wat kan opsteken, een nieuw inzicht kan vergaren. Heb jij op jouw Camino tocht nog nieuwe inzichten gekregen?’
Anya: ‘Ik heb daar nog sterker dan ik al dacht beseft dat je maar weinig nodig hebt om een bepaalde vorm van vrede te hebben.’
Roelant: ‘Je schrijft daarover: De afgelopen dagen heb ik aan den lijve ondervonden dat eenvoud, een vast ritme, en het ontbreken van twijfel over je richting de basis zijn voor het ware geluk.’
Anya: ‘Klopt. Dat is waar hoor! Ik leef daar ook naar. Ik heb heel weinig nodig, geef weinig uit en heb niet veel behoeftes. Bij heel veel dingen denk ik: dat heb ik helemaal niet nodig. Als ik mijn wandelingetjes kan doen, beetje kan lezen en schrijven en met mijn gezin kan zijn, dan ben ik happy. En met die Camino werd dat gevoel alleen maar bevestigd. Hoe ouder je wordt, hoe meer je ook leert om te relativeren. Dan ga je beseffen dat gezondheid, elkaar hebben, politieke stabiliteit en wat natuur het enige is waar het écht om gaat.’
Dank je wel voor dit bijzondere gesprek, Anya.
Roelant
Perfecte Buren
Eerder verschenen op Perfecte Buren.
