Kloppen je herinneringen?
[Recensie] Heb je dat ook wel eens: dat je met grote zekerheid denkt te weten wat er in het verleden is gebeurd? En dat het dan toch anders in elkaar blijkt te zitten. Heeft je herinnering je misleid? Hoe herinneringen je leven kleuren, hoe je zelf de ‘gaten’ in je herinnering vult, daar gaat Rugzak met ongemak van Bart Bothe (1940) over. Het is een verhaal waarin feiten en verbeelding zich mengen. Herinneringen: lastig hoor. Dat ervaart het hoofdpersonage Thomas Brouwer. Hij komt er achter dat de waarheid net iets anders ligt dan hij gedacht heeft.
Bothe heeft zijn roman in vier delen opgedeeld, die mooi het proces weergeven dat Thomas doormaakt. Het eerste deel heet ‘Het masker gaat op.’ Het laat een succesvolle Thomas zien, altijd actief. Hij is getrouwd met Kristie, heeft drie kinderen, werkt zich achterover en naast zijn werk is hij bovendien nog gemeenteraadslid. Hij denkt alles onder controle te hebben totdat er brand gesticht wordt en hij een dreigbrief ontvangt. Hij en Kristie raken ervan over hun toeren. Misschien biedt een vakantie uitkomst. Net op het moment van vertrek wordt een pakje bezorgd dat afkomstig is van een nichtje van Thomas. Het bevat brieven van zijn vader die over zijn leven schrijft. Thomas heeft een moeizame relatie met zijn vader Bernard. Die heeft zijn moeder verlaten, is bij een andere vrouw in Frankrijk gaan wonen en is uiteindelijk aan alcoholvergiftiging gestorven. Thomas heeft zich altijd afgevraagd of zijn vader ook echt zijn biologische vader is. Thomas laat de brieven even liggen, maar ze intrigeren hem wel. Het op vakantie gaan helpt hem niet. Zijn relatie komt onder druk te staan, alles wordt hem te veel. Hij is ervan overtuigd dat hij met werken moet stoppen en dat hij op zoek moet gaan naar zichzelf en hoe hij zijn leven verder wil vormgeven. “Je moet het oude soms verlaten en een sprong maken naar het nieuwe” herinnert Thomas zich van een lezing.
Op zoek naar de waarheid
Het tweede deel van de roman heet toepasselijk ‘Vluchten kan niet meer’. Thomas reist alleen naar Hay-on-Wye, een klein stadje in Wales dat bekend is om haar boekwinkels. “Het stadje met ontelbaar veel boeken om antwoorden te zoeken op telkens weer dezelfde vragen”. Hij ontmoet er iemand die zijn aura leest en die zegt: “Kijk naar je vroegste herinneringen. Ik zie woorden als schuld en schaamte op je voorhoofd verschijnen.” Thomas leest vervolgens de brieven die zijn vader heeft geschreven en krijgt een beeld van diens levensverhaal en keuzes, maar krijgt ook een ander beeld van zijn eigen jeugd en de relatie met en tussen zijn ouders. Thomas komt erachter hoe de omstandigheden bepalen hoe je leven er uit komt te zien. De herinneringen aan het verleden verschillen van de waarheid. Hij gaat anders naar zijn ouders kijken, krijgt begrip voor zijn vader. Samen met Kristie maakt hij een nieuwe start en laat hij het verleden achter zich. Ze beginnen een antiekhandel. Maar de twijfel om zijn vader blijft. “Je wilt kennelijk nog steeds begrijpen waarom je vader heeft gehandeld zoals hij dat heeft gedaan,” zegt Kristie in het derde deel van de roman. Uiteindelijk komt in het slot het verleden nog eenmaal tot leven en krijgt Thomas op de laatste vragen een antwoord. Het resulteert in begrip voor de mens die zijn vader was en het blijkt dat het de herinneringen waren die de echte ballast vormden in het leven van Thomas. Ziedaar de titel Rugzak met ongemak.
Tweede laag
Er is nog een andere laag in de roman. Er is wellicht een relatie tussen Bard Bothe en Thomas de Brouwer. Bard is getrouwd, drie kinderen, hij was succesvol, gooide daarna het roer om en ging met zijn vrouw een antiekwinkel exploiteren. En zijn vader was Ben Bothe (1909-1989). Ben was samen met zijn echtgenote Ans actief in het verzet, was onder meer lid van de verzetsgroep The Three Castels die op 7 mei 1945 op de Dam in Amsterdam vocht tegen de overgebleven Duitsers. Fictie en non-fictie worden in ieder geval vermengd. Het laat de loutering zien, het proces dat het hoofdpersonage of misschien ook de auteur doormaakt: het zoeken naar je echte identiteit, je herinneringen een plek geven in je leven. Door deze tweede laag raak je als lezer nog meer betrokken bij het verhaal.
Bothe schrijft in een toegankelijke stijl, weet de spanning in het verhaal goed vast te houden. Het verspringen in de tijd zorgt daarvoor. Vaak weet Bothe in een enkele zin een verhaal te vertellen. Bijvoorbeeld als het gaat om de relatie tussen Thomas en zijn vader: “Zijn vader was een hoofd groter dan Thomas en hij leek altijd gelijk te hebben, waardoor hij zich als kind vaak kleiner voelde dan hij was.” Of de beklemming van het geloof als een dominee bij een begrafenis zegt: “We staan hier aan de groeve der vertering en de schandpaal van het leven.” Tja, dan lopen de rillingen je over de rug als kind.
Rugzak met ongemak is een indrukwekkende roman die laat zien hoe je door zicht te krijgen op je verleden dichter bij jezelf komt. Door het verleden te doorvoelen, herinneringen opnieuw te duiden en er over na te denken komt Thomas/de auteur tot inzicht/begrip. Daarna vindt heling plaats.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
