Meer dan alleen een leeservaring
[Recensie] Bij Joost de Vries – schrijver, redacteur, journalist, essayist, columnist – kun je niet om de ironie heen. Ironie is zijn handelsmerk, zijn poëtica en verklaart voor een belangrijk deel de opgetogenheid van de literaire kritiek voor De Vries’ werk. In Rustig aan, tijger heeft De Vries de ironie terughoudend gedoseerd in een serie verhalen waarin de reflectie op wat ooit was eerder melancholisch dan ironisch aandoet.
Toch valt er volop van De Vries’ ironische pen te genieten. In het eerste verhaal Creatief schrijven herkennen we vooral de schrijver De Vries. Hij lardeert het lopende verhaal van de even tragische als onbenullige dood van vriend Marnix losjes met tips en citaten van toonaangevende schrijvers. Die gelaagdheid is de kern van de thematiek in deze bundel: zijn personages nemen hun leven niet serieus maar snakken tegelijkertijd naar controle over datzelfde leven.
Lifestyle
Joost de Vries hergebruikt de personages in de verschillende verhalen. Door de verhaallijnen zijn zij met elkaar verbonden. Grootste gemene deler is hun leeftijd en lifestyle: het zijn succesvolle millennials die, balancerend op de rand van de grote-mensen-wereld, terugverlangen naar hun compromisloze studententijd toen zij allemaal even jong, even onervaren en even ongewis over hun toekomst waren. Nu, in hun dure appartementen – honderdvijftig vierkante meter, uitzicht op het IJ – voelen zij zich misplaatst. In hun booming carrière – drie keer in één week naar Schiphol – missen ze het echte verhaal. Midden dertig en alweer gescheiden, midden dertig en nu al blasé. Die sfeer wordt sterk neergezet in Het einde van de geschiedenis, over een beroemde vlogger/gamer en zijn manager. Dubai. Las Vegas. Fotoshoots op luxe jachten, in de woestijn, “Vreselijk, maar je komt nog eens ergens.” En dat terwijl de beroemde vlogger eigenlijk “gewoon een jongen met een spelcomputer is die foute grappen maakt.”
Leeg
Ironie kan gevaarlijk zijn door zijn afstandelijke vrijblijvendheid. De verteller in Rustig aan tijger verschuilt zich achter een postmoderne houding waarin niets ‘ertoe doet.’ Hij associeert vrijelijk op de belevenissen van de personages maar blijft zelf buiten schot. Hier manifesteert zich de journalist De Vries: vanuit een comfortabele, superieure positie neemt de verteller slechts waar. Hij lijkt emotieloos en ongeïnteresseerd, zelfs wanneer hij zijn eigen geheime affaire beschrijft, notabene met de vriendin van zijn beste vriend. Als de nabestaanden van Marnix de aula binnenkomen, registreert hij koel: “Een wandelende kettingbotsing, allemaal gebroken glas en verwrongen ijzer.” Zo lijkt zijn gevoelswereld op zijn eigen huis: het “heeft niet zoveel te zeggen.” Alleen de knipselmuur in zijn keuken legt iets van zijn leven bloot, zijn diepere ziel, zijn verhalen. Wanneer een vriendin de knipsels iets te aandachtig bekijkt, lijkt hij zich betrapt te voelen. Hij haalt de muur leeg en stopt de knipsels weg.
Leesclub
In Droomduiding gebruikt De Vries de vrije indirecte rede: hier is een alwetende verteller aan het woord die zijn personage toespreekt in de jij-vorm. In dit verhaal botsen twee werelden: die van Nadia – braaf getrouwd, kindje, lid van een truttige leesclub – en die van haar vader, een oude hippie die onverwacht nationale roem oogst met een scabreuze ‘autofictie’. Nadia is in therapie bij een suffende psychiater die met haar over De Droomduiding van Freud praat, het boek dat ze straks op de chique flat van Molly – tweehonderd vierkante meter in Noord, het Brooklyn van Amsterdam – met de leesclub gaat bespreken. Regel vier van de Leesclub: een boek is meer dan alleen een leeservaring!
Hiernamaals
In de twee fictieve brieven Brief uit Menorca I en II figureren de personages als de crew van een succesvol reclamebureau dat voor een belangrijke pitch naar Cannes vliegt. De Vries speelt hier behendig met verschillende perspectieven. In de eerste brief, gericht aan de overleden Sylvia – destijds door het bureau binnengehaald als de grote belofte die ze ook nog eens waarmaakte – herleeft de verteller de gebeurtenissen rondom die belangrijke pitch die indirect tot Sylvia’s dood leidde. Sylvia was zo iemand op wie iedereen verliefd was, ook hij. Ze bezat het zeldzame talent “op te gaan in het moment.” Een talent dat botste met het universele verlangen van de andere personages naar de ‘herinnering aan de dingen die nog beleefd moeten worden,’ het gevoel te hebben in “een verkeerde tijdzone te leven dan die waarin je iets meemaakt.” Als je de kunst verstaat op te gaan in het moment ben je onkwetsbaar. En is dat niet wat de ironicus wil: onkwetsbaar zijn? Het is niet Sylvia maar Muis die deze brief beantwoordt. ‘De Muis’ was de nuchtere factor in het hysterische reclamewereldje. Zij overleed -net veertig – aan borstkanker. Zij schrijft haar brief vanuit het hiernamaals. Een tikkeltje gewaagd van De Vries, omdat zoiets al gauw larmoyant wordt. Maar hij redt het: ‘Muis’ vult behendig de gaten op die de verteller in zijn eigen overpeinzingen niet heeft kunnen dichten. Dat Sylvia uiteindelijk voor een vrouw koos, klaarde de broeierige lucht. “Nu hoeven we niet meer jaloers te zijn.”
In het laatste verhaal Smile, is de directeur van het reclamebureau minister geworden. Nu manifesteert zich de kritische journalist De Vries. Hij rekent hij af met Rutte, Dijkhoff en Baudet, in dit hoofdstuk respectievelijk stokoud, crimineel en volslagen de weg kwijt. De minister moet zich voor het Internationale Gerechtshof in Maastricht verantwoorden voor zijn verzuim het Nederlandse volk te verdedigen tegen de verwoesting van de aarde. Den Haag, Zeeland, Scheveningen en Bloemendaal waren al door de golven verslonden. Waar was zijn geweten? Hij wist het niet. “Er zijn belangrijker dingen dan de dingen die het belangrijkst zijn.”
Toppunt van ironie.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
—
Enquête. Bazarow en De Leesclub van Alles zoeken de nieuwe leeslijst Nederlands. Doe je mee? Welke boeken van nu moeten jongeren volgens jou zeker lezen. Laat het ons hier weten: https://lnkd.in/dBRuAUX. Invullen kan tot en met 26 november.
