Knap geschreven roman over geheugen, herinneringen en vergeten
[Recensie] Schuilplaats voor andere tijden draait om het geheugen, herinneringen en vergeten. Om mensen met dementie te helpen, wordt een kliniek opgericht waarin vervlogen tijden herleven. Er zijn diverse kamers gericht op verschillende jaren uit de twintigste eeuw, maar ook verschillende landen en klassen. Een rijke Zwitser heeft immers andere herinneringen dan een arme Bulgaar. De bedenker van dit concept is Gaustin, die zelf ook regelmatig in het verleden vertoeft. Vanuit 1939 schrijft hij brieven aan schrijver Georgi Gospodinov. Die maakt af en toe een meta-opmerking om aan te duiden dat hij Gaustin zelf heeft bedacht.
“Bezig zijn met de kliniek en het tegelijkertijd schrijven van dit boek was als communicerende vaten. Soms verloor ik mijn idee van wat realiteit was en wat niet. Delen van het een liepen over in het ander.”
De eerste helft van het boek vind ik briljant. Het concept van de klinieken wordt tot in de puntjes uitgewerkt: de meubels en de kranten, maar ook de geuren en de sigarettenrook die overal hing. Dat laat al zien dat het verleden niet altijd beter is dan het nu. Het boek staat vol met filosofische gedachten over tijd en het geheugen.
“Het verleden is niet alleen dat wat jou is overkomen.
Soms is het dat wat jijzelf verzonnen hebt.”
Gospodinov verwijst veel naar wereldliteratuur, zoals Odysseus die na 20 jaar thuiskomt en de enige die hem herkent is zijn hond. Het gaat om zulke bekende verhalen dat ik de meeste wel ken of er in elk geval van gehoord heb, dus ik vind het hier niet storend en vaak wel passend. Het wordt net niet te veel.
Het boek is vloeiend vertaald uit het Bulgaars door Hellen Kooijman. Uit het dankwoord blijkt dat zij al tijdens het schrijven van het boek betrokken is geweest, samen met andere vertalers. Dit heeft vast te maken met de vele Europese landen waar eerst klinieken worden geopend. Later gaan hele dorpen in het verleden leven. Daar wordt traditionele kleding gedragen, komen gerechten van vroeger op de menukaarten en duiken mensen in hun kelders en zolders om oude spullen op te poetsen.
Dan willen hele landen terug naar een jaar uit de twintigste eeuw. Er komen referenda om te bepalen naar welke periode men wil terugkeren. De jaren tachtig zijn populair, waarschijnlijk omdat veel mensen die nu leven toen jong waren. Ook het jaar 1968 is geliefd. In Zwitserland zijn er zelfs mensen die wel terug zouden willen naar de jaren van de Tweede Wereldoorlog. Er worden grote evenementen georganiseerd waarin belangrijke historische gebeurtenissen worden nagespeeld, zoals de moord op Franz Ferdinand.
Uitgebreid wordt beschreven hoe men hier in verschillende landen mee omgaat. In het begin las ik nog aandachtig, maar nu lees ik vluchtig. Het duurt me te lang, al ben ik wel benieuwd hoe dit zal aflopen. Tegen het einde verliest de ik-persoon zelf zijn geheugen. Hij stapt over op de derde persoon en in een race tegen de klok schrijft hij het boek af. Hij merkt nog op dat je je meestal wel het begin van iets herinnert, maar niet het einde. Zelf vergeet ik vaak hoe een boek afliep. Het einde van een blogartikel is meestal het moeilijkste om te schrijven. Hoe rond ik dit af? Dit boek zit knap in elkaar en ik vond het de moeite waard om te lezen, ondanks de taaiere gedeeltes.
—
Eerder verschenen op lalageleest.nl
