Op weg naar opnieuw een nationale ruimtelijke ordening
[Recensie] Vanzelfsprekend kent ons land een lange strijd om de ruimte. Ons land staat op de vierde plaats op de lijst van de dichtstbevolkte landen ter wereld. Ooit had Nederland een centraal departement voor de ruimtelijke ordening, maar in 2010, bij de formatie van het eerste kabinet Rutte, werd dat opgeheven. En de taken ervan werden verdeeld over drie andere ministeries. Maar eerder al, vanaf 2006, was het Rijk begonnen de ruimtelijke verantwoordelijkheden over te dragen aan gemeenten. Vanaf toen werd er beleid gevoerd onder het motto: decentraal wat kan, centraal wat moet. Vervolgens leidde dat tot groeiende onvrede. Een kleine Kamermeerderheid stemde in maart 2020 voor een motie die opriep tot een hersteloperatie. ‘Zeer nodig,’ aldus enkele oud-VROM-ministers: zonder centrale regie blijft het ‘doormodderen’ op de dossiers klimaat, stikstof, duurzaamheid, woningbouw en natuur.
Op 17 mei 2022 informeerde minister Hugo de Jonge de Kamer over zijn koers voor het nieuwe departement, nu VRO geheten. Dat die grote verbouwing, zoals hij dat noemde echt een forse klus zal worden, komt – aldus hoogleraar landschapsarchitectuur Adriaan Geuze – doordat onze ruimtelijke ordening is verworden tot een ‘ondoorgrondelijke lobby van lokale belangenorganisaties.’
Zes essays
In zes zeer gedegen en toegankelijke – in de jaren 1998-2015 eerder afzonderlijk gepubliceerde – essays bespreekt emeritus-hoogleraar milieufilosofie Jozef Keulartz (1947) de grote thema’s uit de Nederlandse ruimtelijke ordening: de relatie stad en platteland; de betekenis van de ‘geest van de plaats’ in de stedenbouw en landschapsinrichting; de houding ten opzichte van ons industriële erfgoed; de mate van toegankelijkheid van de openbare ruimte, van segregatie-tendensen tot scenes en gated communities en – dat zal voor menigeen een verrassend thema zijn – de vraag hoe de actieve betrokkenheid van burgers bij hun leefruimte gestimuleerd kan worden.
Burgerparticipatie en Staatsbosbeheer
Keulartz bespreekt in het zesde essay – dat eerder werd gepubliceerd in 2009 – visies op en onderzoek naar burgerparticipatie. Het lanceert de belangwekkende gedachte – geïnspireerd door ideeën van en naar voorbeeld van William R. Jordan III uit de Verenigde Staten – hoe en waarom het publiek minder als relatief passieve (natuur)consument te benaderen, maar meer als actieve en betrokken natuurparticipant met verantwoordelijkheid. Met name noemt Keulartz het verzelfstandigde Staatsbosbeheer dat dat in de praktijk zou kunnen brengen, evenals andere organisatie in andere sectoren. Jammer is wel dat juist dat deze overigens inhoudelijk zeer interessante tekst niet is geactualiseerd of van enige toegevoegde actuele informatie is voorzien. Er staat daarentegen – dit is een kleine redactionele slordigheid – nota bene in de tekst dat Staatsbosbeheer ‘tien jaar geleden’ privatiseerde, terwijl het jaar 1998 anno 2023 wel even heel wat langer geleden is. Juist dit – voor de ruimtelijke ordening relatief nieuwe – onderwerp zou aan waarde hebben gewonnen, als in deze bundel enige informatie was toegevoegd over ontwikkelingen ervan en bevindingen ermee sinds 2009. Dat staat ook niet in de overigens uitvoerige inleiding.
De auteur en zijn boek
Keulartz is publicist op het gebied van sociale en politieke filosofie, dierethiek, milieufilosofie en natuurbeleid. Hij schreef de boeken Dieren in ons midden en Boommensen. In Strijd om de ruimte maakt hij overzichtelijk inzichtelijk hoe de grote thema’s van de ruimtelijke ordening zich in de loop van de tijd met grote impact hebben ontwikkeld tot bijna tegen de huidige tijd. Zijn boek biedt verrassend veel zinnige en goed toegankelijke achtergrondinformatie over een thema dat eigenlijk iedereen tot op de dag van vandaag aangaat. Het is zelfs een hoopgevend boek, omdat na een periode van afbraak er nu opnieuw sprake is bewegingen in de richting van meer centrale visieontwikkeling en kwalitatief betere ruimtelijke ordening. Deze essays werpen een brede blik op, kennis van en inzicht in de belangrijke thema’s van de ruimtelijke ordening in ons dichtbevolkte land.
–
Voor het eerst verschenen op Bazarow
