Wraaklustige Chinese somnabulisten
[Recensie] Zelf voert de Chinese satiricus Yan Lianke (阎连科; 1958) zich ook op als een oudere, verwarde schrijver in zijn angstaanjagende, morbide dystopie over een bergdorpje waar de bewoners gedurende een nacht veranderen in gewelddadige slaapwandelaars.
Is de nieuwe Chinese literatuur in Nederland tanende? Het lijkt erop. Jammer. Gezien zijn status als alom bekroonde en desondanks in eigen land deels verboden auteur Yan Lianke verdient ook Rixi (日熄,2015) een Nederlandse vertaling, door Mark Leenhouts of Sylvia Marijnissen. Het bleef bij een Engelse vertaling, nu in de ramsj.
Lastig om het boek te typeren. Als film zou het horror zijn.
Maar ondanks de zombies is het geen fantasy, meer een spookverhaal passend in de klassiek Chinese traditie tot en met Lu Xun, de laatste Chinese Modernist, met zijn huiveringwekkende ‘Dagboek van een gek’(狂人日记, 1918). Denk verder aan Franz Kafka, Jan Potocki, Gabriel García Márquez of Han Shoagong.
Mensenolie
De verteller is een onbevangen tiener, Li Niannin, zoon van een hardwerkend echtpaar dat papieren grafkransen en spulletjes (nep-geld, horloges, sieraden) maakt die aan een overledene voor gene zijde worden meegegeven en daarom verbrand.
Wanneer een familie iets komt uitzoeken, meldt de vader dit overlijden aan zijn rijke broer, de begrafenisondernemer. Althans.. hij is, verplicht door de overheid, op cremeren overgegaan – dit tot grote kwaadheid van de dorpsgenoten in Gaotian. Zo wordt er een graf met een illegaal begravene opgeblazen. Maar deed oom dat? (Overigens is cremeren en dan de as in een urn begraven nu een gebruikelijke praktijk in China.)
Verder runt oom een morbide handeltje in menselijke olie in vaten “fossiele brandstof.”
Of dit alles al niet akelig genoeg is gebeurt er iets vreemds in het dorp. Rond bedtijd gedragen de dorpelingen alsof een nieuwe dag is aangebroken. Ze gaan niet alleen door met hun dagelijks werk maar veranderen als slaapwandelaars ook in wraakzuchtige, stelende, moordende wezens.
Staccato
Elk hoofdstuk volgt een nachtelijk uur, waar de waanzin verder toeslaat. De somnabulisten, slaapwandelaars, herkenbaar aan hun wezenloze oogopslag plunderen winkels en schuwen geen geweld. Wakkeren vormen straatwachten.
Midden in de chaos wellen ook wraakgevoelens op ten aanzien van de brave uitvaartversierselmakers. Ook vader raakt besmet met het slaapwandelvirus. Moeder brengt hem met sterke thee weer bij bewustzijn.
En zo is het een aaneenschakeling met de logica van een nachtmerrie. Geregeld citeert de tiener bewonderend maar niet begrijpend uit eerdere romans van Yan Lianke.
Ook opmerkelijk zijn staccato-herhalingen, die een zich schijnbaar heen-en weer afspelende, hyperrealistisch scène benadrukken. Voorbeeld: “Hij moest daarom komen om te bekennen. Hij moest daarom zijn misdaden verantwoorden. Als je mij wilt slaan: doe maar. Als je mij wilt uitschelden, doe maar. Broer Hongbao, als je mij wilt slaan of uitschelden, dan ben je gerechtigd dit te doen.”
De ochtend na de nacht-der-zombies blijft het donker. Vader offert zich letterlijk op [spoiler alert] om de wolken voor de zon weg te krijgen.
Rookgordijn
Aan het eind zoomt het perspectief uit naar een verhullend nieuwsbericht over een dorpje waar door meteorologische oorzaken de duisternis langer aanhoudt dan normaal en zich gevallen van slaapwandel manifesteerden.
Je vermoedt dat Yan Lianke een maatschappijkritische parabel verstopte in dit rookgordijn dat zich zo aan de censuur onttrekt, maar veiligheidshalve wel in Taiwan werd gepubliceerd.
—
Ook verschenen op Alleroogen
