Zonderlingen in de hoofdrol
Een makkelijk leesavontuur is het niet, Faulkner lezen. Het vereist soms herlezen om tot je door te laten dringen wat er gebeurt en ook wat er wordt gezegd. In het Amerikaanse Engels uit begin 20e eeuw is dat nog iets lastiger dan in de Nederlandse vertaling, omdat Faulkner zijn personages’ spreektaal authentiek weergeeft. “Slang” dus, en sociolect. Zijn boeken spelen in het Zuiden van Amerika, waar het leven hard was voor ‘gewone’ mensen, en racisme en onderdrukking alledaags.
De hoofdpersoon in Toen ik al heenging (As I lay dying) is het grootste deel van het verhaal overleden. Het is Addie Bundren, de moeder van het gezin van haar en haar man Anse Bundren. Terwijl een van haar zoons, Cash, de kist alvast timmert ligt Addie op haar sterfbed. Zij heeft een laatste wens en dat is begraven worden op de plek waar ze geboren is, in Jefferson. Dat is 60 kilometer ver. Anse is vastbesloten die wens te eren, ook al is er storm op komst en zal de brug waar ze overheen zullen moeten met hun kar met de ezels ervoor en de lijkkist erop, en alle kinderen, wellicht verwoest zijn door de storm. Een idiote onderneming, sowieso. Dat vindt ook iedereen in hun omgeving. Anse wordt door vrijwel iedereen voor gek verklaard, maar hij en zijn kinderen laten zich niet van hun plan brengen.
“Mijn moeder is een vis”
In dit boek komen maar liefst vijftien personages aan het woord, ieder op zijn/haar eigen toon, met zijn/haar eigen dialect/sociolect, en vanuit haar of zijn eigen beleving. Elk hoofdstuk (het zijn er in totaal 59, niet al te lang) heeft weer een andere verteller. Dat maakt dit een ingewikkeld boek. Anse komt aan het woord, maar ook Addie zelf. De oudste zoon Jewel, een bazige paardentemmer, de tweede zoon timmerman Cash, Darl, de gevoelige en intuïtieve derde zoon, de enige dochter Dewey Dell en benjamin zoontje Vardaman die het meest zonderling is van allemaal, en van de gebeurtenis van het overlijden van zijn moeder zodanig overstuur is dat de passages die vanuit hem worden verhaald nauwelijks te begrijpen zijn (“mijn moeder is een vis”). Verderop in het verhaal wordt hij weer een onnozel kind. Andere vertellers zijn bijvoorbeeld de buurvrouw, de dokter, een apotheker en nog veel anderen die met de familie in aanraking komen of zijn geweest. Ieder geeft een reflectie op wat er gebeurt of gebeurd is, vanuit de eigen visie.
Geschreven in zes weken tijd
Faulkner schreef dit boek naar eigen zeggen in een keer in zes weken, zonder er een woord aan te veranderen. Het boek is origineel en groots en geeft een inzicht in het leven en de wereld van de allerarmsten en verdrukte medemens in het Zuiden van Amerika aan het begin van de twintigste eeuw. De familie Bundren is ‘white trash’ (blank uitschot). Het gebied waar de roman zich afspeelt, Yoknapatawpha County, is primitief. Er is geen telefoon, geen stromend water of elektriciteit. De mensen in het verhaal zijn ongeletterd, naïef, overgeleverd aan de elementen en op elkaar aangewezen. Zonderling, onnozel, wereldvreemd of soms gewoonweg simpel en niet in staat te nuanceren of bijgeloof (of geloof) los te laten.
Hartverscheurend
Anse Bundren kan niet anders doen dan dat hij doet. Het is zijn volle overtuiging dat hij het goede doet, al brengt hij zijn kinderen in gevaar, is het een bizarre tocht die nooit goed kan aflopen en zet hij zichzelf keer op keer voor schut. Hij heeft de woorden niet om uit te drukken wat hij voelt. Hij kan alleen maar handelen. Het is hartverscheurend en ontroerend om de tocht met de familie mee te maken. Omdat de lezer weet wat er in ieder omgaat is de betrokkenheid bij alle personages erg groot.
Een origineel meesterwerk zoals je zelden onder ogen krijgt, maar de lezer moet er wel voor werken, Faulkner geeft het niet kado. Als je de tijd neemt en echt interesse hebt, het hele verhaal rustig de kans geeft tot je door te dringen, je de personages eigen maakt, sommige dialogen hardop leest en stukken die niet te begrijpen zijn nogmaals leest is dit boek onvergetelijk!
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
