Kerken als culturele centra
[Recensie] In dit boek Tussen erfgoed en eredienst presenteert Elza Kuyk vier monumentale kerken in grote steden: de Geertekerk in Utrecht, de Sint Joriskerk in Amersfoort, de Grote Kerk in Zwolle en de Oude Kerk in Amsterdam.
Deze kerken worden gedurende de periode 2016 – 2021 gevolgd vanuit de vraagstelling in hoeverre het meervoudig gebruik van de kerk invloed heeft op de geloofsgemeenschap: “welke rol spelen de (nieuwe) eigenaren, geloofsgemeenschappen en het kerkgebouw in het meervoudig gebruik van monumentale stadskerken?” (p. 23).
Geschiedenis en liturgie
Kuyk besteedt veel aandacht aan de beschrijving van de geschiedenis van het kerkgebouw, waarbij soms sprake is van ernstig achterstallig onderhoud en zelfs verval. Momenteel staan alle vier kerken er na een ingrijpende renovatie weer goed bij. Tevens krijgt de wijze waarop geloofsgemeenschap in het kerkgebouw samenkomen de nodige aandacht. Ook het culturele, maatschappelijke en zakelijke gebruik van de kerken komt uitvoerig ter sprake. Dit alles is boeiend om te lezen.
Duidelijk wordt dat de vier beschreven geloofsgemeenschappen zeer divers van aard zijn – en daar zijn ze voor de breedte van het onderzoek ook op uitgekozen – en dat hun geestelijk profiel ook van invloed is op hetgeen er in het kerkgebouw mogelijk is. Het verschil in liturgie en spiritualiteit van de kerkelijke gemeente is interessant om te lezen en dit werkt ook door in de ruimte die men geeft aan kunst en cultuur.
Deze vier kerken zijn ruimer toegankelijk dan vele andere protestantse kerkgebouwen, met name in de zomermaanden. Ook zijn er regelmatig tentoonstellingen en vinden er concerten en bijzondere vieringen plaats. Alle kerken zoeken contact met de stedelijke context en de buurtbewoners.
In hoeverre het culturele en maatschappelijke gebruik van het kerkgebouw de aard van de geloofsgemeenschap verandert, is mij na lezing van dit boek niet echt duidelijk geworden. De conclusie aan het slot is wat algemeen: “De uitkomst van dit onderzoek is dat het kerkgebouw zelf religie en liturgische (en devotionele) geschiedenis blijvend in zich draagt en voortdurend uitnodigt tot interactie” (p. 257).
Tussen erfgoed en eredienst biedt een interessant beeld van vier verschillende geloofsgemeenschappen die ieder hun eigen religieuze en culturele weg gaan maar geeft geen verrassend nieuwe inzichten.
Elza Kuyk studeerde theologie aan de VU, was geestelijk verzorger in de jeugdzorg en werkte in het landelijk dienstencentrum van de Protestantse Kerk in Nederland. Ook was ze vanuit diverse functies betrokken bij het onderwijs. Momenteel is ze docent aan het Arminius Instituut / Remonstrants Seminarium en actief in diverse redacties en besturen op het gebied van kerkgeschiedenis en religieus erfgoed. Dit boek Tussen erfgoed en eredienst is de bewerking van haar dissertatie uit 2022.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
