Onvergetelijke klassieker
[Recensie] Het verhaal op zich is niet erg spectaculair. Een dagboek van een vrouw, inmiddels vierenveertig, waarin ze haar dagelijks leven beschrijft. Een gewoon leven zoals zovele vrouwen leefden in het Rome van 1950. Ze is het zelfs niet eens echt van plan maar koopt het schrift min of meer in een opwelling. Ze wil het gebruiken als dagboek, iets van haarzelf. Een schrift waarin ze haar naam kan zetten, Valeria. Niemand in haar gezin noemt haar nog zo. Voor zoon Ricardo en dochter Mirella maar ook voor haar man Michele is ze enkel maar ‘mama’.
Een plaats vinden voor haar schrift, laat staan tijd om er in te schrijven, is nog niet zo simpel. De zoektocht naar een verstopplaats doet haar beseffen dat er in het hele huis geen enkel plekje enkel voor haarzelf is. Ze kan ook niet zeggen dat het schrift van haar is want dan zou ze moeten rechtvaardigen wat ze er mee van plan is en niemand zou dat ernstig nemen zoals ze ondervindt wanneer ze in die richting een balletje opgooit. “Ze begonnen allemaal, ook Michele, te lachen bij het idee dat ik een dagboek zou kunnen bijhouden. Wat zou je daar dan in willen schrijven, mama?”
Veranderingen
Het schrift verandert Valeria bijna zonder dat ze het zelf merkt. Waar ze eerst de dingen die bij haar thuis gebeuren dadelijk weer vergat, is ze nu gedwongen om er over na te denken en te proberen te begrijpen waarom en hoe ze gebeuren. En dat heeft zo zijn gevolgen. “Het is waar dat mijn leven een nieuwe impuls heeft gekregen door de verborgen aanwezigheid van dit schrift, maar ik moet toegeven dat het er niet gelukkiger op is geworden.” Deze bekentenis tekent ze op nadat ze voor de zoveelste keer gedwongen is om ’s nachts te schrijven. In die nachtelijke uurtjes schrijft ze haar diepste gedachten op. Haar relatie met Michele is een sleur geworden, ze hebben het niet breed waardoor ze een kantoorbaan moet aannemen, maar ook nog steeds alleen de verantwoordelijkheid heeft voor het werk in het gezin. Ze ziet hoe de tijden stilaan veranderen in het gedrag van haar zoon en dochter. Het is vooral in de relatie tussen moeder en dochter dat we het meeste de veranderende tijd zien. Mirella studeert rechten en gaat ondertussen werken op een advocatenkantoor. Ze begint een relatie met een oudere man met wie ze ongehuwd wil gaan samenwonen omdat ze het huwelijk niet echt nodig vindt. Valencia is heimelijk jaloers op de manier waarop de jonge vrouw haar eigen beslissingen neemt en de kansen grijpt die de nieuwe tijden bieden. Haar zoon Ricardo is anders. Hij zit vol plannen die hij uiteindelijk niet uitvoert. Hij profiteert van de conservatieve manier waarop hij als jongen wordt opgevoed. Hij zoekt dan ook een meisje dat precies zo volgzaam en zorgend is als zijn moeder. Dat schokt haar, immers in haar slaapkamer hangt, op verzoek van Michele, ook het portret van haar schoonmoeder tegenover het echtelijke bed.
Het schrijven in haar schrift zorgt er voor dat Valeria zichzelf leert kennen. Ze wordt zich bewust van de dingen die ze mist, van de dromen die ze heeft opgegeven en hoe ze zichzelf heeft laten kneden tot een vrouw die ze niet is. Ze leert kleine leugentjes te gebruiken om toch wat eigen momenten te hebben. Het feit dat ze nu inziet dat ze zichzelf veel van haar huidige toestand heeft aangedaan door altijd een ‘pleaser’ te willen zijn, doet haar rebelleren. Het blijven schrijven van een dagboek is daar een kleine stap in. Of ze uiteindelijk ook voor een eigen toekomst kan of zal kiezen kom ik maar op de laatste pagina’s te weten.
Tijdsbeeld
Niet alleen is dit boek een prachtige schets van een tijdsbeeld, het Rome van 1950, het is vooral een perfect psychologisch portret. Haar normen en waarden die proberen stand te houden tegen de veranderende zeden brengen haar twijfel en onzekerheid. Het is een geschenk voor de lezer om mee te mogen gaan naar het diepste van Valeria’s gedachten en emoties. Om haar te leren kennen met haar goede en minder goede kanten. Het boek werd voor het eerst uitgegeven in 1952 toch is het voor lezers in 2023 nog steeds op veel punten herkenbaar. Het zorgende, het wegcijferen, het zich aanpassen zit nog heel vaak in vrouwen, ondanks de hulp en steun van ‘nieuwe mannen’.
De Italiaans-Cubaanse schrijfster Alba de Céspedes, was zelf iemand met veel durf en bepaald geen doetje. Ze was journalist en schreef romans, die door de fascistische regering werden verboden omdat ze al te zelfstandige vrouwelijke personages een stem gaf. Tijdens de oorlog zat ze in Italië in het verzet waardoor ze twee keer werd opgesloten. Ze was een intellectuele vrouw van de wereld die goede contacten onderhield met o.a. Simone de Beauvoir. Verboden Schrift is een meesterwerk dat gelukkig opnieuw werd uitgegeven, een roman die zowel een tijdsbeeld is als een intiem portret van een vrouw die te groot wordt voor zichzelf en op dat punt een keuze moet maken.
Wat maakt dat je over sommige romans nog dagen, weken, zelfs jaren na lezing blijft nadenken? Het is moeilijk om precies te zeggen wat een boek onvergetelijk maakt. Ik heb heel sterk het gevoel na het lezen van deze moderne klassieker dat dit een roman is die ik niet meer vergeet.
—
Eerder verschenen op Boekensite Gent
