“Niet alleen de boer, maar ook de burger moet veranderen”
[Interview] Onlangs verscheen Verdwijnende silhouetten van Greta Pauw. Een roman waarin het thema, hoe we op een milieu- en diervriendelijke wijze voedsel kunnen produceren, op uitzonderlijk fraaie wijze centraal staat. Een roman waarin langzaam een voortschrijdend inzicht ontstaat van de noodzaak om dieren meer rechten te geven in de huidige tijd van pandemieën en klimaatverandering. Greta Pauw heeft dat bewustwordingsproces prachtig verwerkt en dat maakt Verdwijnende silhouetten actueel en relevant.
Een roman waarin de spanning feilloos wordt geschetst tussen generaties op een boerderij. Vader Willem moet zien te overleven met de vele restricties vanuit de overheid. Dochter Fleur strijdt voor de rechten van dieren, dit tot grote ergernis en frustratie van haar vader. Naast dit belangrijke thema brengt de auteur ook het onderwerp keuzevrijheid subtiel het verhaal in. Dat doet zij via haar personage Agnes. Agnes komt na de revalidatie van een gebroken heup in een mantelzorgchalet te wonen naast de boerderij van haar schoonzoon en dochter. Agnes heeft vrije keuze hoog in het vaandel staan – maar het lot beslist anders.
Omdat mij het recht van de dieren, dierenwelzijn en de klimaatverandering zeer nauw aan het hart ligt en er diverse belangrijke besluiten over dit thema net nú worden behandeld, besluit ik Greta Pauw te benaderen met de vraag of zij openstaat voor een interview. Greta nodigt mij uit bij haar thuis.
Als ik arriveer bij een mooie woonboerderij, springt een kat van het raampost en kippen lopen te scharrelen in de tuin. Een charmante vrouw met een innemende glimlach opent de deur. “Jij moet Hanneke zijn,” zegt ze, terwijl ze bijna direct de aandacht op mijn ‘partner in crime’ richt. Oké, dat ze mij herkent is vrij logisch, ik had tenslotte gezegd dat ik mijn hond Cooper mee zou nemen. Cooper valt als een blok voor Greta. Het feit dat ze een lekkere snack voor hem heeft, draagt daar toe bij. Na een kop koffie en heerlijke zelfgebakken appeltaart, stel ik Greta mijn eerste vraag:
Greta, jouw boek, Verdwijnende silhouetten staat geheel in het teken van de natuur, dierenrechten en hoe de mens voedsel kan produceren op een manier die goed is voor planeet, dier én mens. Het is overduidelijk een onderwerp dat jou nauw aan het hart ligt. Kan je daar iets meer over vertellen?
“Het is vooral een mooi liefdesverhaal hoor, een liefde – een passie voor dieren – die de grenzen van het boerenleven overstijgt. Het ethische dilemma dat ik meemaak, die maken andere mensen vast ook mee en dat probeer ik zo goed mogelijk uit te leggen in mijn boek. Ik ben opgegroeid op een boerderij. Als klein meisje speelde ik tussen de koeien als mijn vader buiten molk. Hij had de zwartbonte Friese stamboekkoeien dan tijdelijk vastgezet aan een weidestang om te melken. Ieder beest kende hij, want ieder dier had een eigen karakter. Ik leerde dat we niet de enige wezens zijn met persoonlijkheden, maar dat dieren ook individuen zijn met eigen behoeften.
Ik keek graag naar de dieren en nieuwsgierig keken ze naar mij terug. Ze graasden in een landschap met rijke biodiversiteit. Ik leerde al vroeg dat een wild dier ook zijn persoonlijke ruimte nodig heeft. Kwam ik te dichtbij, dan ging ik over hun grenzen. Het werd angstig en was dan onvoorspelbaar. Wilde dieren hebben net als mensen een eigen cultuur. Ze spelen, plagen en troosten elkaar. Wilde dieren geven hun eigen leven vorm en nemen voortdurend beslissingen. Ook zij worden verliefd, boos of verdrietig. Ze zoeken een woonplek, planten zich voort en leren een leven lang. Elk dier probeert op zijn manier het beste van het leven te maken. Wij zeggen vaak dat wij intelligenter zijn, maar veel dieren kunnen dingen die wij niet kunnen, dus wat is intelligentie?
Nu ik ouder ben zie ik dat elke generatie went aan steeds kleinere hoeveelheden wilde dieren, omdat die niet heeft gezien hoeveel het er ooit waren. De sterk afgenomen populaties zijn voor hen normaal.”
Heeft de titel daarmee te maken?
“De titel Verdwijnende Silhouetten, heb ik gekozen omdat we volgens mij in een transitietijd leven. Hoeveel koeien verdwijnen er straks uit ons landschap? Het woord silhouet staat synoniem voor het visuele beeld van dieren dat zo’n contrast vormt met onze vrije samenleving.”
Ik zie veel van wat Greta schetst voor mij en laat haar relaas even indalen. Dan stel ik haar mijn volgende vraag: Greta, je schreef eerder Natuurwetten en Dynamiek in familiebedrijven. Verdwijnende silhouetten is jouw romandebuut. Waarom heb je voor deze passie, want zo kan ik het toch wel noemen, voor de romanvorm gekozen?
“Met mijn boek Natuurwetten liep ik misschien te veel vooruit met natuuropstellingen en met de vragen: Wat kunnen wij van dieren leren? Wat heeft een dier ons te zeggen? Door verhalen te schrijven hoop ik ruimte te scheppen voor andere verhalen. Verhalen hebben de kracht om een leven te veranderen! Hoe kunnen we kijken naar oplossingen en vernieuwingen, die goed zijn voor dieren, mens en planeet? In het boek Verdwijnende silhouetten wordt gezocht naar oplossingen voor een gedeeld probleem. Niet alleen de boer, maar ook de burger moet veranderen.
Het kabinet gaat deze zomer knopen doorhakken over de manier waarop de nieuwe dierenwet – per 1 januari 2023 – ingevuld gaat worden. Op dit moment worden nieuwe ideeën over dierenrechten nagestreefd of bestreden, door verschillende instanties. Maar zonder verbinding met dieren zelf, heeft een rechtssysteem volgens mij, niet het effect waar het voor bedoeld is. Verbinding wakkert liefde aan. Vanuit liefde ontstaat contact, écht contact. Als je verstand niet op één lijn zit met je hart, als je geen liefde voor het vak met dieren hebt, dan neem je ook geen verantwoordelijkheid.”
Wat wil je graag ‘bereiken’ met Verdwijnende silhouetten?
“Geen verhaal is zo makkelijk als dat in een boek. Het is een tijdsbeeld. Ik denk dat wat ik jarenlang ervaren heb, door velen wordt ervaren. Na de tweede wereldoorlog was er voedsel te kort en er moest zo efficiënt mogelijk gebruik gemaakt worden van arbeid, land en kapitaal, voor een optimaal rendement per dier of hectare. Onze welvaart, gebaseerd op consumptie en eindeloze groei, heeft geleid tot een landbouw die ten koste gaat van onze planeet, de dieren en ook de boeren. Veel Nederlandse boeren hebben torenhoge leningen, ze moeten uitbreiden, anders worden ze weggeconcurreerd. Vanuit de politiek is er geen duurzame visie op het voedselsysteem. Daardoor krijgt de boer elke keer weer nieuwe regels opgelegd. Ze zijn hun vrijheid kwijt. Terecht zijn boeren boos.
Maar… er moet wel iets veranderen. De gigantische veestapel is een van de grootste oorzaken wereldwijd van broeikasgasemissies en desastreus voor de biodiversiteit en het verlies van leefgebied voor andere dieren. Het zet de discussie van klimaatverandering op scherp. Kijk maar eens in Nederland, naar de stikstofproblematiek. De marktwerking van winst en groei is niet langer houdbaar. Minder dieren houden en diervriendelijker is een oplossing, maar dan moeten mensen ook minder dierlijk voedsel gaan eten. Maar mensen doen het niet. Ze willen vlees eten, maar liever geen dieren.
In Verdwijnende silhouetten wordt iets vanuit een bepaald perspectief invoelbaar. Als ik mijn boek in één woord zou moeten samenvatten, dan gaat mijn boek over vrijheid. En bevrijding gaat nooit zonder pijnlijke delen, oude wonden of beperkende patronen.
Kortom, om antwoord te geven op je vraag: Ik kan de wereld niet veranderen, maar ik kan wel mooie verhalen blijven vertellen. Mogelijk bewustwording creëren is het kleine verschil dat ik kan maken.”
Met welk van de personages in Verdwijnende silhouetten identificeer jij je het meest?
“Alle personages zitten nog steeds in mijn hart en hoofd. Maar ik heb het verhaal herschreven in twee verhaallijnen, die aan het einde van het boek bij elkaar komen. De eerste verhaallijn – over Agnes – heb ik bewust zo gekozen, omdat deze grootmoeder symbool staat voor onze moderne maatschappij, waarin het traditionele beeld van hoe liefde tot uitdrukking zou moeten komen, steeds meer losgelaten wordt. De andere verhaallijn is van kleindochter Fleur. Jongeren geven mij een reden om hoopvol te zijn. Zij staan voor enthousiasme en positiviteit. Maar de vraag blijft of het financieel haalbaar is.”
Ik vraag Greta vervolgens hoe haar thuissituatie er, naast de katten en kippen, verder uitziet.
Greta antwoordt: “Ik ben getrouwd en heb vier kinderen en kleinkinderen. Drie kinderen hebben gestudeerd en wonen elders, onze zoon heeft de boerderij overgenomen. Ik ben super trots ze. Mijn man en zoon doen en deden hun werk op hun allerbest. Ik vind het dan ook spannend om mijn afkomst, traditie en roots ter discussie te stellen. Bij het bedenken van mijn boek, heb ik langs mijn eigen rafelranden moeten lopen. Hoe kan ik liefde voor dieren weergeven en mededogen voor boeren creëren? De politiek wacht op draagvlak en ik zie de polarisatie in Nederland, het dilemma tussen burger en de boer. Er is een haat-liefde verhouding ontstaan bij productiedieren. Wat je thuis ziet, wordt je norm. Thuis krijg je de voorbeelden. Je kan zeggen dat je geen vlees meer eet, omdat je geen dieren wil doden, maar als je melk drinkt of yoghurt, kaas en eieren eet, dan worden jonge dieren weggehaald bij het moederdier om gemolken te worden. Ik worstel met dat ethische dilemma en dat probeer ik zo goed mogelijk uit te leggen in mijn boek. Dus niet alleen de boer, maar wij allemaal zijn een deel van het probleem en dus ook een deel van de oplossing. Het vergt tijd en geld, maar vooral: heel anders denken. Gelukkig hebben steeds meer boeren innovatieve ideeën over klimaatadaptatie en diervriendelijkheid.”
Tjonge, Greta’s antwoord zet mij aan het denken. Het is inderdaad lang niet zo zwart-wit en derhalve ook niet eenvoudig op te lossen. Terwijl mijn gedachten eigenlijk nog bij Greta’s woorden zijn, vraag ik haar in welke setting zij de meeste/beste ideeën voor haar boek kreeg.
Greta: “De coronatijd was een tijd dat ik alle rust kreeg om het verhaal, een mooi liefdesverhaal over mensen en dieren, eindelijk te schrijven. We hebben altijd te midden van andere dieren geleefd, dus hoe kunnen we met ze samenleven? Wij zijn nog altijd afhankelijk van onze dieren, van de natuur. Corona heeft ons daar maar weer eens aan herinnerd. Zo’n piepklein organisme slaagt erin de hele wereldeconomie te ontwrichten. Dat laat zien hoe kwetsbaar wij zijn.”
Ik ben alweer aangekomen bij de twee vragen die ik elke auteur stel, en wel welke auteur hij/zij het meest bewondert of graag leest en natuurlijk of er al een volgend boek in wording is. Greta blijkt een voorliefde te hebben voor de boeken van Marianne Fredriksson en leest nu Sapiens van Yuval Noah Harari. Op mijn vraag over een eventueel volgend boek, antwoordt zij: “In gedachten komen er af en toe beelden op die een verhaal zouden kunnen worden in de toekomst. Bezig blijven houdt mij bij het leven en de wereld.”
Met deze prachtige woorden sluiten wij het interview af en ik bedank Greta voor haar mooie, open antwoorden.
—
Voor het eerst gepubliceerd in Bazarow Magazine
