Veel, té veel, verhalen
Bille is de hoofdpersoon van Verloren vader, de debuutroman van Sayadin Hersi. Net als de schrijver is hij vluchteling uit Somalië. Het boek begint als Bille in 1992 in de kafkaëske asielprocedure van Nederland terechtkomt. Hersi heeft met dit boek een actueel onderwerp bij de kop: de problemen van een politiek vluchteling in een steeds onvriendelijker wordend Nederland. In plaats van dat het boek een politiek statement is, vertelt Verloren vader vooral de persoonlijke ervaringen van Bille.
Dit gebeurt in meerdere met elkaar verbonden verhaallijnen. Als eerste het verhaal van zijn vlucht uit het door stammenoorlogen verscheurde land. Tegen zijn zin en door toeval raakt hij betrokken bij de strijd; zodra hij een kalasjnikov heeft opgepakt is er geen weg terug. Hij moet vechten en terwijl zijn makkers om hem heen sneuvelen, slaagt hij erin te vluchten naar Kenia. Dit verhaal geeft vooral aan hoe ook voor de betrokkenen de strijd totaal onoverzichtelijk is en met welk onbegrip de vluchteling later te maken krijgt als hij duidelijk wil maken tegen en voor wie hij gevochten heeft en dus wil bewijzen dat hij bij terugkeer gevaar loopt. Het illustreert de wanhoop van een vluchteling die niet begrepen wordt.
De tweede verhaallijn gaat over het leven van Bille in Nederland. Begin 2001 vindt de lezer hem terug als medewerker in een magazijn. Hij woont met zijn medicijnen studerende broer Beddel in een flat en zit met het probleem dat die broer zich bekeerd heeft tot de radicale islam en een reis voorbereidt naar Pakistan, vermoedelijk om getraind te worden tot terrorist. Dat wil Bille koste wat het kost voorkomen. Heel indringend beschrijft Hersi de radeloosheid die Bille voelt tegenover de arrogante moslimfundamentalist die zijn leven verwaarloost, en alle uren vult met het lezen van de Koran. Beddel trekt er regelmatig op uit om te luisteren naar een rondtrekkende geestelijke, een sjeik.
‘“Geloven is meer dan bukken, knielen, zitten, bidden en weer opstaan,” zeg ik. “Het is veel meer dan naar sjeiks luisteren. Ik ben toch ook moslim, net als jij?”
“Nee, nee!” zegt Beddel. […] “Als je niet bidt, mag je je absoluut geen moslim noemen. Dat staat duidelijk in de Koran.”
Ik ben sprakeloos. Ook mijn broertje waant zich een betere moslim.’
Dan introduceert Hersi een derde, de naamgevende, verhaallijn in het boek. Voor de lezer wordt het steeds onduidelijker wat Hersi nou precies wil vertellen. Bille ziet als enige redding voor zijn broer dat hij zelf meegaat op reis – niet naar Pakistan, maar naar Somalië om hem de waanzin van oorlog te laten zien. In Somalië gaan ze op zoek naar het raadsel van hun verdwenen vader. Toen Bille een kind was, is die plotseling verdwenen na een ontmoeting met een van de krijgsheren van het land, Ina Magan.
Uiteindelijk weet Bille het raadsel van die vader, weliswaar onbevredigend, op te lossen. Op dit punt ontspoort het boek, want Beddel verdwijnt uit het verhaal en daarmee de angel. Het blijft onduidelijk wat de opheldering van het verleden met de hang van Beddel naar fundamentalisme doet. Er is nog een aspect dat niet afgemaakt wordt. Ina Magan blijkt een dochter te hebben die in Nederland furore maakt als knuffelvluchteling, overduidelijk Ayaan Hirsi Ali. Met haar heeft Bille een appeltje te schillen, aangezien hij haar wegzet als etnisch profiteur.
‘Ze is nooit bedreigd, en dus ook nooit gevlucht. Ze heeft in het veilige Nairobi jaren naar Mind your language en andere tv-series gekeken en zich zo een beeld van het leven in Europa kunnen vormen. Ze wist hoe ze moest liegen en wat ze moest zeggen bij haar aankomst in Nederland, zodat ze in een mum van tijd een status had.’
Deze twee elementen geven het boek lading: de lethargische broer die neigt naar extremisme en dit verwijt aan Ayaan. Het is jammer dat beide niet helemaal worden uitgewerkt, omdat ze het boek een betekenis zouden kunnen geven die uitgaat boven het strikt persoonlijke.
Dit boek bevat veel verhaallijnen waarvan enkele slechts aangestipt en andere niet afgemaakt worden. Het enige duidelijke verband is dat er deels dezelfde personages in voorkomen, maar dat is te weinig voor een roman. Hersi heeft veel materiaal samengevoegd dat elkaar kan versterken, maar omdat de samenhang ontbreekt gebeurt dat niet.
