Over inactiviteit
Byung-Chul Han houdt een romantisch pleidooi voor inactiviteit en verveling. Stop met handelen, zegt hij, en luister naar de natuur.
In Walter Benjamins korte verhaal ‘Vergiss das Beste nicht’ beslist een succesvolle maar bijzonder ongelukkige zakenman zijn leven een radicale ommezwaai te geven. Hij gooit zijn horloge weg. Daardoor komt hij steevast te laat op afspraken, waarna hij geduldig gaat zitten wachten op zijn nimmer opduikende zakenrelaties. Tijdens dit wachten trekt de wereld aan hem voorbij en ontdekt hij iets nieuws. Hij ziet en hoort andere dingen, verrassende dingen ook. Hij stelt zich open voor het onbekende en voelt zich voor het eerst sinds lang weer gelukkig.
We zouden beter een voorbeeld nemen aan die man, schrijft de Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han in Vita contemplativa, waarin hij het opneemt voor een inactief en richtingloos bestaan. Dat maakt ons immers niet alleen minder gespannen en gezonder, het wakkert ook onze creativiteit aan. Zonder doelgericht handelen struint onze geest in het wilde weg van het een naar het ander en ontdekt hij zo verbanden die hij anders nooit zou zien. De schilder moet zijn wil niet proberen opleggen aan zijn doek, zei Paul Cézanne ooit, hij moet vooral luisteren naar wat de wereld hem te vertellen heeft. Pathos, was het woord dat Martin Heidegger in dit verband gebruikte, wat tot een attitude van gelatenheid zou moeten leiden. Het is precies daarom, aldus Byung-Chul Han, dat we niet al te enthousiast of ongerust moeten zijn over A.I.. Zolang die op doelmatigheid is gericht zal die immers nooit echt creatief worden.
Nietzsche
Byung-Chul Han is bij ons bekend geworden met De palliatieve maatschappij, over onze angst voor pijn en met Infocratie, waarin hij waarschuwde voor het democratisch deficit dat inherent is aan de informatiemaatschappij. Het waren pleidooien voor een menselijke omgang met de wereld. Vita contemplativa gaat verder op dit elan. De filosoof knikt goedkeurend bij Friedrich Nietzsches idee dat het leven alleen mogelijk is in onwetendheid omdat kennis ons verlamt, en samen met Sören Kierkegaard keert hij zich tegen de dictatuur van het nieuwe en meent hij dat alleen dat wat herhaald kan worden waarde heeft. Die Byung-Chul Han is een oude romantische ziel, begonnen we na verloop van tijd te vermoeden, tot hij een ode bracht aan Hölderlin en Novalis en we het wel zeker wisten. De Duitse vroegromantici vormden een esthetisch-politieke beweging die het niet over de betovering voortgebracht door een weelderig bos of een ruisende beek had, maar wel over een verlangen naar harmonie en eeuwige vrede. Haar boodschap was universalistisch.
Helemaal in lijn met de romantiek groeit Vita contemplativa in zijn idealistische overtuigingskracht, maar uiteindelijk blijkt het boekje toch wat te zweven. Wat moeten we ons voorstellen bij een landbouw die niet ingrijpt in de natuur? Kun je daar de wereld mee voeden? En wordt iedereen een kunstenaar door zich doelloos aan de verveling over te geven? Of gaat het merendeel van de mensheid dan gewoon aan de tapkast hangen leuteren?
—
Eerder gepubliceerd in Knack
