Hoe de Joodse gemeenschap uit Nijmegen verdween
[Recensie] Voor Joden verboden is het resultaat van vele jaren studie van Frank Elíëns, beleidsmedewerker bij de gemeente Nijmegen. Hij voerde in het afgelopen kwart eeuw vele gesprekken en deed onderzoek bij vooral het Regionaal Archief Nijmegen, het ministerie van Justitie, het Nationaal Archief en het NIOD. Uitvoerig onderzoek in de archieven van de Bijzondere Rechtspleging en het Nederlandse Beheersinstituut gaven hem “een soms nauwelijks te bevatten en gruwelijk inzicht in de perfide jacht op Nijmeegse Joden”.
Voorafgaand aan geschreven portretten van de Joodse Nijmeegse oorlogsslachtoffers wordt in de inleiding ingegaan op Nijmegen als opvangstad voor Joodse vluchtelingen en de aanmeldingsplicht voor mensen met een Joodse afkomst. Daarnaast schetst Eliëns het klimaat waarbinnen de perfide jacht op Joodse inwoners kon ontstaan. Duidelijk wordt dat de politie hierin een vooraanstaande rol heeft gespeeld. Reden waarom (en dat is bij mijn weten redelijk uniek) achterin het boek een hoofdstuk is opgenomen met portretten van Nijmeegse agenten en hun handlangers die bij deze jacht op Joodse inwoners betrokken waren.
Maar Voor Joden verboden is vooral het persoonlijke verhaal van Joodse inwoners “van woede, wanhoop, ongeloof, niet te bevatten verdriet, maar soms ook geluk en hoop”. Dit persoonlijke verhaal wordt verteld aan de hand van geschreven portretten van de Joods-Nijmeegse slachtoffers. De portretten zijn op alfabetische volgorde gerangschikt.
Naast deze geschreven portretten bevat het boek veel beeldmateriaal, zoals foto’s van vervolgde en omgekomen Joodse inwoners, familiekiekjes, fotomateriaal van archiefstukken, afbeeldingen van affiches, krantenartikelen en brieven. Die vele afbeeldingen en de nauwgezette beschrijving daarvan, helpen de lezer zich een beeld te vormen van de spanningen waaronder de samenleving destijds gebukt ging en die zich tegen de Joodse bevolking keerde.
Bij het lezen van dit boek bekruipt me de huiver. De open en levenslustige gezichten die me op de foto’s toelachen, van mannen, vrouwen en kinderen, zoveel kinderen. Ze zijn aan het leven ontrukt. Met Voor Joden verboden is een groot deel van de Nijmeegse oorlogsslachtoffers beschreven “en wordt eindelijk recht gedaan aan het onuitsprekelijke leed dat Joods Nijmegenaren is overkomen”.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
