Historisch Friesland
[Recensie] Het boek Vrijheid, vetes, vagevuur behoort bij de gelijknamige tentoonstelling die van 10 september 2022 tot 7 mei 2023 te zien is in het Fries Museum in Leeuwarden. De Friese drang naar vrijheid, onderlinge strijd in een samenleving van rangen en standen en de krachtige invloed van religie zijn de drie elementen die samen de achterliggende gedachte van deze tentoonstelling vormen.
In de periode die centraal staat, de middeleeuwen, zijn twee kenmerkende ontwikkelingen: de toenemende invloed van het landelijke gezag maakt geleidelijk een einde aan de Friese vrijheid en de reformatie dringt ook in het noorden door. De reikwijdte van de tentoonstelling is wijder dan de huidige provincie Friesland en behelst globaal het noorden van Nederland.
Leaver dea as slaaf
De drang naar vrijheid – getuige de Friese uitdrukking ‘leaver dea as slaaf’ (liever dood dan slaaf) – typeerde de mentaliteit van ‘vrije Friezen’ en nog altijd proef je daar wel iets van op het Friese platteland. Interessant en waarschijnlijk niet zo bekend is het feit dat deze Friese vrijheid echte historische wortels heeft. In de zogenaamde Magnus sage, een rechtstekst uit de 13e eeuw staan zeven bepalingen die de voorrechten van de Friezen duidelijk omschrijven zoals in het boek naar voren komt. De Friezen nemen zelfs binnen Europa een aparte positie in en hebben recht op zelfbestuur en een eigen rechtssysteem. Een mooie illustratie daarvan is de afgebeelde oorkonde van koning Sigismund uit Luxemburg uit 1417, het vrijheidsprivilege dat de vrijheden en privileges van de Friezen bevestigt.
Verder is er aandacht voor schriftelijke documenten, ook binnen de kloosters die er destijds in grote mate waren in Friesland. Ook kleding en sieraden worden belicht als belangrijke uitingen van de sociale positie; het laten zien wie je bent was destijds belangrijk.
Binnenpolders
Interessant is de landschappelijke ontwikkeling waarin het ontwikkelen van binnenpolders in het westelijke deel van Friesland (Westergo) wordt belicht en de ontwatering en ontginning van kwelderbekkens in het noorden van Friesland. Hier had nog wel meer aandacht aan kunnen worden besteed want in deze periode is het landschap in belangrijke mate tot stand gekomen. De latere middeleeuwen worden dan ook een sleutelmoment genoemd.
Diverse typerende onderwerpen / voorwerpen uit de middeleeuwen worden kort belicht zoals een zegelstempel, een bodemschat van munten en sieraden, een maliënkolder, pijlenkoker en helm. Andere onderwerpen die wat uitgebreider ter sprake komen, zijn kleding en de bouw van kerken, kloosters en kastelen. Ook zijn er oude en legendarische verhalen uit de middeleeuwen.
Dat je met een polsstok over een sloot kunt springen en dat er in Frieland wedstrijden ‘fierljeppen (polsstok vérspringen) worden gehouden, is bekend en het behoort met het kaatsen (een latere traditie die overigens oorspronkelijk uit Frankrijk komt) tot de Friese folklore. Dat de polsstok vroeger ook een strijdwapen was, is waarschijnlijk niet bekend. Diverse afbeeldingen laten dit gedetailleerd zien.
Dit boek en deze tentoonstelling geven een mooie impressie van een oud verleden, al had het beeld kunnen worden aangevuld met de ontwikkeling van steden en dorpen, ambachten en het agrarische platteland.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
