Diepgewortelde verlangen maakt ongekende krachten los
[Recensie] De onnoemelijk vele oorlogen die in de loop der geschiedenis zijn gevoerd, hebben vrijwel altijd te maken met vrijheid. Mensen hebben een onstuitbare drang om vrij te zijn: onafhankelijk, heer en meester over het gebied waar je woont en zelf bepalen wat je doet.
Dat levert zoals de ondertitel zegt Een woelige geschiedenis op want vrijheid is ook vaak een zaak van tegengestelde belangen met alle gevolgen van dien. Voorbeelden genoeg helaas. De spanning tussen de keiharde macht van een junta en hetgeen er onder de bevolking leeft die zucht onder deze dictatuur. Het nog steeds onoplosbare conflict tussen Israel en de Palestijnen, de groeiende verwijdering met Poetin en Loekasjenko waarin eigenlijk de Koude Oorlog weer de kop opsteekt. Het moeizame proces van het Verenigd Koninkrijk dat vrij wil zijn en zich niet langer door regels van de Europese Unie willen laten ringeloren. Democraten en Republikeinen in de Verenigde Staten die elkaar niets gunnen waardoor het land in een aantal opzichten in een impasse blijft verkeren. De recente geschiedenis van voormalig Joegoslavië waar landen zich soms met pijn en moeite onafhankelijk hebben verklaard maar waar onderhuidse spanningen van culturen en religies nog altijd aanwezig zijn.
Vrijheid: we weten er in ons land alles van: de overheersing van de Romeinen, Grutte Pier in Friesland, de 80-jarige oorlog, de Franse overheersing en de Tweede Wereldoorlog die nog altijd zijn sporen nalaat in onze samenleving. Dit schiet me zo te binnen maar zo is er natuurlijk meer te noemen zijn want vrijheid komt bijna overal om de hoek kijken.
In Vrijheid komen uiteenlopende visies op vrijheid ter sprake. Annelien de Dijn, hoogleraar moderne politieke geschiedenis in Utrecht, neemt de lezer mee in een pittig betoog hoe men in de loop van 25 eeuwen over vrijheid dacht.
Omdat vrijheid mensen zo lief is, zijn zij tot alles in staat om die vrijheid te handhaven of te heroveren. Het diepgewortelde verlangen naar vrijheid maakt ongekende krachten in mensen los, roept zowel gevoelens van gelukzaligheid als ook van haat in mensen op, al naar gelang de omstandigheden waarin zij verkeren.
Veel mensen verstaan vandaag onder vrijheid vooral je eigen gang kunnen gaan zonder dat een ander, ook de overheid, je daarbij een strobreed in de weg legt. De vrijheid om jezélf te mogen zijn en je leven kunnen invullen zoals jíj dat gewoon wilt. Deze vrijheid is een grondrecht: geen discriminatie, vrijheid van godsdienst en meningsuiting. Tegelijk is vrijheid ook een vorm van gebondenheid: rekening houden met elkaar, het verlangen om het sámen te doen, elkaar nodig hebben, ruimte geven aan mensen met een andere cultuur, religie, huidskleur, seksualiteit.
Zowel aan de uiterste linker- en rechterzijde van het politieke spectrum behoort deze verdraagzaamheid niet altijd tot het denken en doen van mensen. Felle uithalen naar andersdenkenden met een beroep op het eigen, heilige, gelijk zijn daarvan het gevolg. Vrijheid staat vandaag dan ook in een spanningsveld: wat mág je zeggen en wat kún je zeggen? We zoeken momenteel naar de juiste balans. De toon van het politieke debat in de Tweede Kamer is de laatste tientallen jaren nogal veranderd. Met een beroep op de ruimte die een politicus heeft – of neemt – om te zeggen wat hij ervan vindt, is de toon harder en polemischer geworden. Politieke tegenstanders worden vaak persoonlijk aangevallen.
Onze beleving van vrijheid is door de eeuwen heen wel veranderd. Annelies de Dijn laat dat zien in haar boek. Tot de Franse Revolutie was er een ‘democratisch concept van vrijheid: een vrije staat … waarin mensen zichzelf bestuurden’ (p. 7 – 8). Met de Franse Revolutie verandert dit. Dan wordt de macht van de staat ingeperkt en willen mensen zelf bepalen wat goed voor hen is.
Annelies de Dijn beschrijft in Vrijheid in grote lijnen deze veranderingen, laat tal van filosofen en andere denkers aan het woord. Haar boek leest volgens een recensie van de NRC als een pageturner maar die mening kan ik toch niet onderschrijven. Het is stevige kost, vrij abstract geschreven en om het boek met vrucht te kunnen lezen is enige kennis van geschiedenis, filosofie en politicologie wel handig want echt gemakkelijk te lezen vind ik Vrijheid bepaald niet. Het boek zit op een tamelijk abstract niveau en voor wie dat niet verwacht, stelt dat enigszins teleur. Persoonlijk had ik meer een levendige beschrijving verwacht van hetgeen aan het begin van deze recensie naar voren kwam. Het boek is de vertaling van Freedom. An Unruly History.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
