Vierhonderd jaar Nova Zembla
[Recensie] Ontdooid na 425 jaar. Donald Niedekker kreeg in 2021 de prijs voor eigenzinnige literatuur. Zijn nieuwste roman Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost behoort zeker tot deze categorie. Het afwijkende betreft in de eerste plaats de hoofdpersoon. In 1597 nam de ik-figuur deel aan een ontdekkingstocht. Het was een expeditie naar de Noordoostpassage, via het Noorden naar China. Willem Barentsz wilde met een kaart van Plancius de route verkennen. De tocht mislukte. Bij Nova Zembla liep het schip vast in het ijs. De bemanning probeerde te overleven in de hut Het Behouden Huys. Bartioméa, zo noemde de bemanning hem, overleed en werd begraven in het ijs. Het ging om permafrost, dat is ijs dat het hele jaar bevroren blijft. Door de opwarming van de aarde gaat de permafrost toch ontdooien. Bertioméa komt weer tot leven en doet verslag van de 425 jaar die hij in zijn ijsgraf doorbracht.
Donald Niedekker (1963) is dichter en schrijver. Hij publiceerde eerst een aantal reisboeken, daarna schreef hij romans, novellen en dichtbundels. Zij romandebuut is Hier ben ik. Onder het pseudoniem Ellen Wenkelbach schreef hij Het moet wel beschaafd blijven. De roman Oksana werd in 2017 genomineerd voor de Fintro literatuurprijs. Niedekker ontving in 2021 de Brusselse VUB Luc Bucquoye Prijs voor eigenzinnige literatuur en kreeg de Bordewijk-prijs 2022 voor Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost. Nu staat dit boek op de shortlist van de Libris Literatuurprijs 2023.
Nova Zembla-expeditie
De hoofdpersoon, een naamloze verteller, vertelt uitvoerig over zijn jeugd in Amsterdam. Zijn vader was een houthandelaar die veel reisde. Op een keer nam hij een Russische matroesjka mee, een ei met nog acht eieren in zich. De ‘ik’ is erg geïnteresseerd in de kaarten die toen nog volop in ontwikkeling waren. Hij bewondert de cartograaf Petrus Plancius. Deze maakt de plannen voor de Nova Zembla-expeditie. De ‘ik’ is dichter en bezoekt De Egelantier, een rederijkerskamer. Als dichter gaat hij mee met de expeditie. Hij zou lofzangen moeten dichten over deze glorieuze tocht.
De expeditie mislukte omdat het schip vastliep in het ijs. Van de wrakstukken van het vernielde schip bouwde de bemanning een hut waarin ze overwinterden. De omstandigheden waren heel zwaar. Bartloméa wordt ziek en overlijdt. Hij krijgt een sneeuwgraf. Dat hij na 425 jaar weer aan het woord komt is zeer absurd en ongeloofwaardig, maar door de manier waarop de schrijver dit aanpakt voor de lezer toch acceptabel. Als de permafrost gaat smelten kan hij ook verslag doen van die lange periode. Zijn belangrijkste herinnering betreft de proef die de Sovjets namen met een waterstofbom. In 1961 werd die bom boven Nova Zembla tot ontploffing gebracht.
Poëtische opsommingen
Wat deze roman zo uitzonderlijk goed maakt, is de bijzondere stijl. Die is vaak heel poëtisch. Dat geldt bijvoorbeeld voor de ritmische opsommingen, ook de afwijkende korte zinnen lijken uit een gedicht te komen:
“Illusies. Illusies.
Ze werken.
Ze hebben me naar Nova Zembla gebracht. Ik ben
Gebleven, vierhonderd jaar, twee decennia en nog wat
Jaren.
Illusies.
Verhalen waar verhalen van komen.
Een ei in een ei.”
We hebben te maken een heel interessant en origineel boek.
—
Eerder verschenen op Leeskost
