Is er toch nog hoop?
Ben je net af van een van de ongemakkelijkste erfenissen van het christelijk denken, komt een theoloog die weer in ere herstellen. De reacties op de oratie Waarom de wereld een hel nodig heeft van Arnold Huijgen, hoogleraar dogmatiek aan de Protestante Theologische Universiteit, logen er niet om. Die rede heeft hij nu uitgewerkt tot een essay, op zijn beurt een opstapje naar een uitvoeriger studie in het verschiet.
Huijgen heeft er een handje van zijn achterban tegen de haren in te strijken. Een paar jaar geleden pleitte hij voor eerherstel van Maria: voor een cultuurkatholiek een verheugend geluid maar in protestantse kring vloeken in de kerk. En nu dus de hel: daar worden de, meestal wat zonniger ingestelde, katholieken op hun beurt liever niet aan herinnerd.
Van klimaatcrisis tot Gaza of Oekraïne
Huijgen stelt daar twee vaststellingen tegenover. Om te beginnen dat de bijbelse grond van het hellegeloof nogal dun is. En anderzijds dat het spreken erover in de kerken even onpopulair geworden is als in de samenleving achteloos gangbaar. ‘De hel op aarde’ – van klimaatcrisis tot Gaza of Oekraïne, om van Auschwitz nog maar te zwijgen, ligt die uitdrukking op de lippen bestorven.
‘Hel’ is dan een metafoor die we serieus moeten nemen als aanduiding van het radicale kwaad dat wel degelijk bestaat – zo begrijp ik Huijgens pleidooi. Relativisme past hier niet. En het grootste kwaad in een mensenleven is door iedereen verlaten zijn. Depressieven kunnen ervan meepraten – al is het kwaad niet hún schuld, in weerwil van de christelijke traditie die ‘droefheid’ als een van de zeven hoofdzonden zag.
Misschien zouden we dat eerder ‘pessimisme’ moeten noemen – en dan komt Huijgens tweede observatie om de hoek kijken. Een van de weinig plekken in het NT waarin de hel gestalte krijgt is wanneer Christus na zijn dood daarin ‘neerdaalt’ om haar te overwinnen. Dan is de hel de pendant van een boodschap van verlossing en hoop, zo schrijft Huijgen: noodzakelijk, want verlost word je altijd ergens VAN. Het kwaad heeft dus niet het laatste woord: dat is letterlijk de ‘blijde boodschap’.
Wat je daar als (eventueel cultuurkatholiek) ongelovige mee moet? Misschien het pessimisme als hoofdzonde alsnog serieus nemen. Ook filosofisch zijn er goede redenen om in hoop een ethische plicht te zien. Theologisch heet dat dan, Huijgen volgend: geloof in de overwinning van de hel dankzij de ‘nederdaling’. Het leven is niet uitzichtloos, de mens is niet tragisch verdoemd – in weerwil van het al even geseculariseerde cliché dat hij ‘tot alle kwaad geneigd’ zou zijn. Als Huijgen dat bedoelt (en dat zou een nieuwe schoffering van het calvinistisch erfgoed zijn), kunnen ook ongelovigen nog wat van hem leren.
—
Ook verschenen op X/ Linkekdin
