Democratie in een onbekend bestuur en de invloed van inwoners
[Recensie] Dit boek geeft een grondig inzicht in het reilen en zeilen van de waterschapsdemocratie, en niet zozeer in de enorme opgaven van de toekomst waarvoor de waterschappen staan, zoals de de klimaatverandering met grote uitdagingen op het gebied van de waterhuishouding. De bekendheid van wat waterschappen zijn en heel laag, en tot voor kort de opkomst van de kiezers tijdens de verkiezingen ook. Daarom is het nodig meer bekendheid over de waterschappen te genereren, betogen de auteurs.
Op dit moment kent Nederland 21 waterschappen, verdeeld over het hele land. Aanvankelijk, vanaf de 13e eeuw, vele malen meer. De waterschappen waren in die tijd klein en pas in de 20e eeuw is er een grote reorganisatie geweest. De belangrijkste taken van de waterschappen zijn het voorkomen van overstromingen en wateroverlast, het zuiveren van rioolwater en het op peil houden van de binnenwateren.
Waterschapswet
In het vroege waterschap was er absoluut geen sprake van een heerschappij van het volk, zeggen de auteurs. Pas relatief kortgeleden is dat veranderd. In 1952 kwam de Waterschapswet in werking, waardoor ingezetenen in het waterschap konden worden gekozen. En door taakuitbreiding gaat het waterschap nu over veel meer dan haar voorgangers.
In de waterschappen en haar bestuur namen vertegenwoordigers van verschillende belangengroepen plaats, verhaalt dit boek. In 2023 echter zijn de geborgde zetels van boeren en natuurorganisaties verdwenen. Zij kregen voorheen al bij voorbaat een paar zetels om hun belangen te kunnen vertegenwoordigen. De mogelijkheid om ingezetenen te kiezen, hebben de opkomst voor de waterschapsverkiezingen vergroot. Toch voelt minder dan 1 op de 5 burgers zich verbonden met het waterschap, noch vindt haar van belang voor het dagelijks leven. Het vertrouwen in waterschapsbestuurders is echter even groot als dat in andere bestuurders.
De participatie van burgers buiten de verkiezingen om is zeer beperkt. Het gaat hier dan om bijvoorbeeld petities of concrete initiatieven van onderop.
Burgerparticipatie
De opgaven van de waterschappen zijn technisch en maatschappelijk complex, gaat de uitleg verder. Burgerparticipatie staat voor de waterschappen hoog op de wensenlijst. Bewoners waarderen hun inzet daarvoor. De participatietrajecten krijgen echter ook kritiek te verduren, vanwege het institutionele en procesmatige karakter ervan.
Gekozen vertegenwoordigers staan in het waterschap voor andere belangen dan hun benoemde collega’s, zeggen de auteurs. Zij hechten meer belang aan de opvattingen van de kiezers en hun politieke partijen. Gekozen vertegenwoordigers zijn ten opzichte van kiezers linkser in hun opvattingen en beduidend meer gericht op milieu- en klimaatmaatregelen.
Pas in 2008 gingen landelijke partijen meedoen aan de waterschapsverkiezingen. Water Natuurlijk is vanaf 2008 telkens de grootste geweest. De verkiezingen van 2023 zijn overigens nog niet verwerkt in dit boek. De wisseling van partijen is in de waterschap relatief laag. Het debat in deze bestuurslaag is door de komst van de partijen wel levendiger geworden, terwijl veel van het apolitieke, technische karakter is behouden. Het heeft echter niet gezorgd voor een directere binding bij ingezetenen.
Financiële kwesties zijn gemakkelijker te behandelen voor een bestuur dat weinig technische expertise heeft, vervolgen de auteurs. De inhoudelijke kwesties zijn goed voor het dagelijks bestuur. De waterschapsbestuurders zelf zijn heel positief over hun eigen functioneren. Ze kunnen als waarborg, noodrem of tegenmacht optreden.
Het boek gaat ook nog in op de vele monumentale gebouwen van de waterschappen in Nederland.
Waterschappen kunnen tevens een heel eigen beleid voeren, aldus de auteurs, maar dat moet zich dan wel beperken tot de waterstaatkundige verzorging van hun gebied. Bovendien moet zij voldoen aan Europese, nationale en provinciale wet- en regelgeving.
Het boek is geschreven door 11 deskundige auteurs, onder redactie van Hans Vollaard en Harmen Binnema. De eerste is universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit van Utrecht. De laatste is universitair docent bestuur en beleid aan de Universiteit van Utrecht.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
