Levens vol muziek
[Recensie] Zeemansgraf voor een kort verhaal is een drieluik over het ongewenst zwanger geraakte meisje Jet Hamelink, de door haar ter adoptie afgestane zoon Jurre en diens dochter Fine. Zij erven Jets muzikale talent en dat is uiteindelijk het enige dat hen stuk voor stuk op de been houdt. De drie delen waaruit de roman bestaat zijn elk aan één van hen gewijd.
Jet
Het eerste deel begint als een van die verhalen die wel eens verteld worden in Memories, een aan verloren liefdes gewijd televisieprogramma. Verliefd worden op iemand van een ander geloof was tot diep in de jaren vijftig onacceptabel voor ouders en omgeving. En omdat die destijds bepalend waren stierf zo’n liefde dan een vroege dood. In Zeemansgraf wordt Jet, dochter uit een streng katholiek gezin tijdens haar muziekopleiding verliefd op een medeleerling, cellist Zev Meijling, de zoon van een joodse winkelier. Dat kan niet en als Zev vertrekt naar Amerika om zijn opleiding te voltooien en Jet zwanger blijkt volgt de oplossing van die barre tijd: het ongewenst zwangere meisje gaat naar een klooster en bevalt daar van een kind dat meteen van haar wordt weggenomen.
Dorothée Albers beschrijft geloofwaardig en overtuigend het meisje dat zich zondig voelt omdat ze verliefd is op een verkeerde man en de gevolgen daarvan ondergaat als een onvermijdelijk noodlot. Maar daarna verandert de precieze, soms zelfs wat omslachtige verteltrant. In rap tempo wordt de rest van Jets bestaan verteld: ze trouwt met een aardige katholieke man aan wie ze duidelijk heeft gemaakt geen kinderen te willen, ze wordt een veelgevraagd concertpianiste en komt alleen achter de vleugel tot leven, ze krijgt op haar 44ste – ongewild – toch nog een dochter met wie ze geen hechte band heeft. Want, benadrukt Albers, Jets hele bestaan is één lange boetedoening voor het afstaan van haar kind. De pijn over dat verlies overheerst alles.
Dat kan wel zo zijn, denkt de lezer aan het eind van Jets verhaal, maar waarom heeft ze nooit enige moeite gedaan iets te doen aan dat noodlot? Hun verhouding kwam aan het licht toen Zev haar hand bij haar streng-katholieke vader ging vragen en als Jet later in het klooster haar bevalling afwacht wordt er een brief van Zev bezorgd (met retouradres) en schrijft ze hem terug. Zev blijkt later vanuit Amerika meer dan honderd brieven naar haar geschreven te hebben. Een gemeenschappelijke studievriend heeft pogingen gedaan ze bij haar te bezorgen maar kon haar niet vinden. Waarom Jet zichzelf onbereikbaar maakte en waarom Zev geheel uit het verhaal van haar leven verdwijnt, dat wordt nergens duidelijk. Ook is moeilijk te begrijpen dat Jet geen poging heeft gedaan haar kind terug te vinden: het klooster had het adres.
Jurre
Het eerste deel van Zeemansgraf voor een kort verhaal laat dus een wat onvoldaan gevoel achter bij de lezer. En eigenlijk geldt dat ook voor deel 2 waarin verteld wordt over Jets zoon Jurre, opgegroeid als koekoeksjong op een boerderij in Ganzedijk, Groningen. Niet wetend dat hij geadopteerd is.
Met zijn moeder heeft hij een goede band, maar pabbe (vader) is eerder een harde veeleisende baas dan een ouder.
Op jonge leeftijd ontdekt Jurre de saxofoon en in plaats van zich voor te bereiden op het overnemen van de boerderij van pabbe besluit hij muzikant te worden. Jazzmuzikant, want hij houdt van improviseren en heeft er een hekel aan om muziek te spelen van blad. Prompt zet pabbe hem de deur uit en Jurre trekt naar Groningen waar hij muziek studeert en in een band terecht komt. Als zijn moeder dementeert en paperassen laat slingeren, ontdekt hij geadopteerd te zijn en gaat op zoek naar het klooster waar zijn biologische moeder is bevallen. Daar krijgt hij zonder problemen haar naam te horen en ook dat zij concertpianiste is. Het lijkt er dan even op dat het verhaal de kant van het televisieprogramma Spoorloos op gaat: een succesvolle zoektocht naar moeder en vader. Maar Jurre raakt op een ander spoor door de zorg om zijn adoptiemoeder, een ware liefde die Rachel heet en de tijdsdruk die het gevolg is van zijn dagelijkse urenlange oefening op de saxofoon.
Fine
Dan volgt deel 3, waarin Jurres dochter Fine centraal staat, de vrouwelijke helft van de muzikale tweeling die Jurre en Francien hebben gekregen. Zij koos voor de cello en de klassieke muziek, waar vader Jurre – inmiddels een bekend jazzmusicus – geen liefhebber van is. Al ontdekt Fine dat hij wel grammofoonplaten heeft van een Nederlandse pianiste, Jet Hamelink genaamd. Warmte krijgt zij eerder van bappe, die zich op zijn oude dag ontpopt als een liefhebbende opa. Als zij bij een optreden podiumvrees krijgt, stopt ze met de studie. Tijdelijk of permanent? We komen het niet te weten, het boek is uit. Op zoek naar informatie over podiumangst komt zij een interview tegen met de Amerikaanse cellist Zev Meijling, die vertelt over zijn remedie tegen die angst en het verlangen dat hij na 46 jaar nog heeft naar het meisje waar hij van hield toen hij Nederland verliet voor de muziek. Zo komt – zonder dat zij dat weet – haar grootvader is toch weer even in het verhaal voor. Het toeval helpt romanschrijvers opvallend vaak.
Zeemansgraf
Dorothée Albers vertelt veel over het proces dat musici ondergaan als zij bezig zijn met hun muziek en hun muziekinstrument. Haar proza, gericht op kleine details, past goed bij het beschrijven van deze intieme gebeurtenis. Mede dankzij de playlist achterin het boek, wordt het van muziek overvolle leven van de drie personages mooi en overtuigend getekend. Maar bij de zaken waar het in deze roman eigenlijk om draait, verzuimt de schrijfster antwoord te geven op de vragen die bij de lezer op komen. Hoe is het mogelijk dat Zev zijn grote liefde Jet Hamelink nooit teruggevonden heeft in de kleine wereld van professionele musici? Hoe is het mogelijk dat Jet hem nooit gezocht heeft en ondanks het schuldgevoel dat haar verteerde ook geen poging deed haar kind te vinden? Hoe kan het dat Jurre wel ontdekte zoon van een klassieke concertpianiste te zijn, maar zijn kinderen dat niet liet weten. Ook al zou het voor Fine een steun geweest zijn te weten dat haar muzikale genen verder reikten dan haar stugge jazz-vader.
Mogelijk heeft Albers – afgestudeerd aan de Schrijversvakschool – gewerkt op basis van een plot dat er goed uitzag voor een kort verhaal (waar losse eindjes mogen), maar zich in de uitwerking tot roman pas later gerealiseerd heeft dat het eigenlijk een heel ongeloofwaardige geschiedenis bleek te zijn. Dat zou de verklaring kunnen zijn voor de titel die zij uiteindelijk meegaf aan haar debuut: Zeemansgraf voor een kort verhaal.
—
Eerder verschenen op Literair Nederland en Hans Vervoort
