Hoe lang duurt het voor de maatschappij echt verandert?
[Recensie] Met Zij heeft Jennifer Weiner een geweldige meeslepende geschiedenis beschreven van de zusters Jo en Bethie Kaufman. Hun verhalen beslaan decennia en de actuele onderwerpen van toen en nu spelen een belangrijke rol in het boek. Het leven van drie generaties Kaufman-vrouwen komt aan bod.
Jo is zes, bijna 7 en Bethie 5 als ze samen met vader Ken en moeder Sarah verhuizen naar een goede buurt in Detroit, Michigan. Dit Joodse gezin heeft het goed voor elkaar. Vader Ken werkt in de auto-industrie en ieder jaar ruilt hij zijn geliefde auto in voor een nieuwer model. De ‘oude’ auto is dan voor moeder Sarah. Zij is een huismoeder en heeft geen vriendinnen. Ieder weekend doet ze de administratie voor haar ouders die geen Engels spreken. Het huishouden doen, de meisjes klaarmaken voor school en het eten op tijd klaar hebben, uit meer bestaat haar leven eigenlijk niet. Daarbij hebben ze zoals vele families in de jaren ’50 een donker meisje oftewel een gekleurde vrouw die het feitelijke huishouden deed en voor de meisjes zorgde. De familiariteit tussen Jo met Mae en haar dochter van Jo’s leeftijd bevalt moeder Sarah niet en Mae wordt ontslagen.
De gespannen relatie met haar moeder staat centraal in het boek voor Jo. Ze is geen lief schattig prinsesje zoals zusje Bethie. Integendeel, ze kleedt zich graag in shirts en broeken, haar haar is kort geknipt en ze gedraagt zich als een tomboy. Moeder Sarah keurt haar als persoon af, zo voelt Jo het. Natuurlijk houdt moeder Sarah van haar, maar ze snapt Jo niet. Ze vindt Jo ‘onnatuurlijk’. Gelukkig is daar vader Ken die haar overlaadt met liefde en attentie. Hij begrijpt haar.
Dan slaat het noodlot toe en vader Ken overlijdt plotseling. Haar moeder lijkt er niet onder te lijden, Bethie is meer bezorgd over wat haar vrienden zullen zeggen als ze weten waar hij is gevonden en alleen Jo is gebroken. Vanaf dat moment moeten moeder en dochters zelf zien te overleven. Moeder Sarah neemt een winkelbaantje aan en het kleine beetje levensvreugde dat ze leek te bezitten, wordt uit haar gezogen. De atletische Jo gaat werken op een zomerkamp en Bethie kan terecht bij haar oom en tante als huishoudelijke hulp. Wat volgt is het eeuwenoude verhaal van vrouwen die zonder mannelijke bescherming in deze patriarchale samenleving een bestaan proberen op te bouwen.
Het verhaal wordt vanuit de perspectieven van zowel Jo als Bethie beschreven. Hierdoor krijg je een intieme kijk in hun leven en gedachten. De verhouding tussen moeder en dochters en tussen de zussen zelf staat centraal in Zij. Je voelt de liefde die de zussen voor elkaar hebben, maar je ziet ook de scheurtjes in de relatie waardoor een verwijding ontstaat die alsmaar groter wordt.
Op de universiteit worden de verschillen tussen Jo en Bethie steeds duidelijker. Moeder Sarah doet haar best om de meiden een opleiding te geven zoals vader Ken het gewild zou hebben. Ondertussen voldoen haar dochters niet aan haar hoge eisen en dit zet de verhoudingen op scherp. Inmiddels zitten we in de jaren ‘60 en ‘70, waar de jongeren rebelleren tegen de gevestigde orde en protesteren tegen de Vietnamoorlog. Waar goedkope drugs als lsd en wiet hun opmars maken. Waar experimenteren met en het ontdekken van de eigen seksualiteit een belangrijk deel van het ontwikkelen van het individuele ik is. Jo weet al heel jong dat zij anders is dan andere meisjes. Ze probeert wel om ‘normaal’ te zijn, maar zij houdt toch meer van meisjes. Ondanks de seksuele revolutie en vrijheid zijn bepaalde zaken toch nog taboe. Het enge is, is dat 50, 60 jaar later niet veel veranderd lijkt te zijn. Er zijn bepaalde vrijheden gelegaliseerd, maar niet iedereen in de samenleving omarmt deze.
Jo is een voorvechtster van mensenrechten en een actieve demonstrant van de Civil Rights Movement. Zwarte* kinderen mogen naar school en de universiteit, maar zij zijn niet vrij in alles. Het is vreselijk om te lezen waar ze tegenaan lopen en hoe ‘normaal’ het blanke gedrag naar zwarten wordt beschouwd. Helaas is ook dit gedrag na ruim een halve eeuw niet totaal uit de samenleving verdwenen. Bethie gaat als net meisje naar de universiteit en komt daar drugsdealer Dev tegen. Al heel snel verandert ze in een hippie en is ze constant stoned. In het boek wordt verteld hoe drugs een grote rol nemen in de levens van jongeren. Die hele generatie lijkt verdoemd te zijn. Het is een gevaarlijke wereld waar misbruik wordt gemaakt van bedwelmde vrouwen. Na een noodlottig incident en een daarop volgende confrontatie met Jo, gooit Bethie alle ketenen van de beschaafde wereld van zich af en gaat ze met al haar aardse bezittingen in een rugzak de wereld verkennen. Het verhaal neemt daar een verrassende wending: Jo en Bethie lijken van leven te ruilen. Jo probeert in de
samenleving te passen door zichzelf te onderdrukken.
Ik vond het prachtig maar soms ook hartverscheurend om te lezen hoe de levens van de zussen anders lopen dan zij hadden gedacht en gehoopt. Ik heb het idee dat er uiterlijk wel wat dingen zijn veranderd: zo kunnen vrouwen bijvoorbeeld alles worden wat ze willen en horen ze niet alleen maar achter het aanrecht en de kinderwagen thuis. Maar is het leven van ons vrouwen in dit millennium echt anders dan dat van toen? De derde generatie vrouwen in Zij lijken alles te hebben en te mogen en toch lopen ze tegen dezelfde problemen aan als toen. Zeker waar het de echtgenoot en kinderen betreft.
Zij was een geweldige roman om te lezen. Ik kreeg het idee in de geschiedenis van de zussen als van de wereld mee te kijken. De actualiteit van de problemen toen en nu zijn wel schrikbarend. Hoe lang duurt het voor de maatschappij echt verandert? Als vrouw loop ik, lopen wij nog steeds hetzelfde gevaar als toen. Ik eindigde het boek met tranen en een glimlach. Tranen voor wat was geweest en een glimlach voor wat zal komen. Zij staat voor alle vrouwen, hun eigen levensverhaal, maar ook dat van hun moeders en dochters. Het is een klein woordje, maar wel een met grote impact.
Ik kende Jennifer Weiner als de schrijver van de verfilmde ‘In her shoes’ met Toni Collette, Cameron Diaz en Shirley MacLaine. Ik heb de film nooit afgekeken. Maar ik ben nu helemaal fan van Weiner geworden. Als haar andere boeken dezelfde kwaliteit en intensiteit hebben als Zij, zijn ze zeker de moeite waard. Dit boek krijgt in ieder geval een vette 5 van de 5 sterren.
* In het boek wordt het in de huidige maatschappij niet-politiek correcte zwart gebruikt. In de jaren ‘60 en ‘70 was dit woord heel normaal. Ik gebruik om in de sfeer van het verhaal te blijven de termen zoals genoemd in het boek.
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
