Acht essays over Europese kustgebieden
[Recensies] Omdat het voor ons nog veel vanzelfsprekender is dan voor Lewis Melville in 1909, kunnen wij het ons nog veel moeilijk voorstellen dan hij, dat recreëren aan de kust ooit – voor de helft van de achttiende eeuw – totaal niet bestond. Menige kust is vanaf het einde van die eeuw als zodanig ontdekt en ‘tot ontwikkeling’ gebracht. De schrijver en journalist Bettina Baltschev vertelt daarover in haar boek Zo ver het oog reikt heel veel interessants. Maar dit boek is niet alleen een badplaatshistorie, al vertelt ze veel wetenswaardigs over kustplaatsen als Scheveningen, Oostende – waarom heet die plaats aan de Belgische wéstkust eigenlijk zo? – en over bijvoorbeeld ook het inmiddels zeer bewolkenkrabberde Benidorm. Baltschev bereist en verkent de cultuurhistorie van acht bekende en iets minder bekende Europese plaatsen aan zee. Ze doet dit vooral aan de hand van een breed spectrum aan – onder meer literaire – bronnen. Zo laat ze ons ook kennis maken met de lotgevallen van kustplaatsen in en rond tijden van oorlog. We kijken bijvoorbeeld mee met de ervaringen van de bekende Amerikaanse oorlogsschrijver J.D. Salinger – auteur van The Catcher in the Rye. Salinger maakte in 1944 de militaire landing mee op Utah Bay (D-Day). Baltschev spreekt ook met huidige omwonenden en hoort bijvoorbeeld ook over moderne plannen en bezwaren tegen het commercieel uitbaten van die historie. Ambivalenties en moderne spanningsvelden zijn er ook in andere kustgebieden. Zo is er enerzijds het grootschalige welkom aan de horden toeristen op Benidorm, anderzijds de houding ten opzichte van bootvluchtelingen op en om het eiland Lesbos.
DDR
Baltschevs vertelt ook over het waddeneiland Hiddensee aan de Oostzeekust dat ooit een grensgebied was van het vroegere Oost-Duitsland. Het verhaal over Hiddensee is alleen al interessant voor een West-Europeaan, omdat het een inkijk biedt in en een terugblik op een stuk toenmalige onbekende wereld achter het IJzeren Gordijn. Baltschev groeide op in de DDR.
Strand was ooit alleen een onheilspellende plek waar vooral vissers kwamen vanwege hun broodwinning. De beurtelings in Amsterdam en Leipzig wonende auteur schrijft bijzonder mooi over de ontwikkeling daarvan, met verwijzing naar soms ook literatuur uit het Franse taalgebied, zoals dat oudere, maar fenomenale – in 1989 in het Nederlands uitgebrachte – boek Het verlangen naar de kust (1989) van Alain Corbin.
Alle acht essays – want dat zijn het zonder dat ze zo worden genoemd – plus de in- en uitleiding ervan, bieden een belichtende blik door haar sensitieve manier van observeren en reflecteren. Telkens toont ze mooie verbanden van historische en culturele, en soms zelfs politieke contexten. Steeds raken haar vertellingen ook ergens iets aan van het diepe, haast existentiële verlangen naar de ideale kust, die vaak in de realiteit nauwelijks bestaat. Baltschev verbindt daarbij belangrijke elementen van de verschillende kustgebieden en eilanden via een enkel zinnetje losjes aan elkaar. Dat geeft het boek een levendige consistentie, al nemen we maar voor lief dat een enkele zin niet lekker loopt, dat de bomschuiten bij Scheveningen boomschuiten worden genoemd en dat de naam J.J. Slauerhoff ontbreekt als vertaler van John Masefields motto.
Schiermonnikoog
Op het unieke en zo goed als ongerepte strand van Schiermonnikoog begint en eindigt Baltschev haar ’reis’ naar de acht stranden en kusten aan de randen van Europa. Sommige liggen op een groot of klein eiland, zoals Brighton, Ischia en Lesbos. Haar vele ’reisgenoten,’ schrijvers, kunstenaars en vele anderen geven haar ontdekkingstocht op en rond de stranden en de kusten veel kleur en kwaliteit. Niet vreemd, want het onderwerp sprak al tot haar verbeelding sinds ze in haar jeugd er boeken over las als Bonjour Tristesse van Françoise Sagan.
Gedachteloosheid
De Epiloog vermeldt een uitspraak van historicus Jules Michelet over het strand in de herfst: Je krijgt [daar en dan] zogezegd een nieuw zintuig om de grote taal [ervan] te begrijpen. Waaraan Baltschev toevoegt, dat als de zomerse strandgemeenschap haar gedachteloosheid eens zou laten varen, al is het maar voor even, en haar oor bij die taal te luisteren zou leggen, dat dat mogelijk een heilzame uitwerking zou hebben die die van het koude water en hete bronnen ver te boven gaat.
Dit boek biedt echter veel meer dan alleen het aanspreken van de verbeelding.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
