Marc Schoorls brutale vrijplaats
Het is heel lang geleden dat ik heb meegemaakt dat bezoekers van een theaterstuk de zaal verlieten. Afgelopen donderdag zag ik het gebeuren in de uitverkochte nieuwe zaal van de stadsschouwburg in Amsterdam. Angélica Lidell trad op met haar gezelschap Atra Bilis Teatro. Ik had erover gelezen in De Volkskrant en meteen kaartjes gekocht. Daar heb ik geen spijt van. Een rib op tafel: moeder was een spektakelstuk. Vol furie, waanzin en magie.
Liddell, geboren González (1966), kwam net als Salvador Dalí in Figueres ter wereld. In het begin van dit stuk vertelt Liddell heel expressief, in waanzinnig lyrisch proza over de dood van haar madre en wat dat met haar deed. En over wat de rol van een moeder in ons leven betekent: moeder als algemeen idee. Dus over geboorte, de erfenis van het leven, en dus ook de dood en verderf. Over de baarmoeder en het lege graf. Liddell brengt elementaire poëzie voor het voetlicht waarbij het moderne spoken word verbleekt tot een héél braaf spookje. “Wie het moderne benadrukt, wordt snel door de tijd achterhaald,” schreef weer veen andere Spanjaard: Unamuno, waarover verderop meer.
Una costilla sobre la mesa, zoals de Spaanse titel luidt, is ouderwets goed. En op en top Spaans.
Nu heeft Spanje tegenwoordig tenminste twee gezichten. Je hebt natuurlijk het land van de toeristen, gezoete sangria en de Costa Blanca. Maar het echte Spanje vind je in het binnenland. Dat is het land van de Spaanse traditie, van de wrange rode wijn en van bijvoorbeeld de schilder Francisco Goya: España Negra.
Maar toch ook een beetje van noorderlingen als de poëet Belgische Emile Verhaeren en de Nederlandse dichter Hendrik de Vries die beiden veel en graag in Spanje rondreisden. (Zie onder meer: “Hendrik de Vries: dichter naast Goya” op de website van de onvolprezen Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL.)
Theater- en druktemaakster Angélica Liddell houdt een brutale en overrompelende klaagzang over de ellende en het leed van geboren zijn. De zeer beeldende voorstelling wordt begeleid door flamenco-muziek en bijvoorbeeld Bach (en ik meende in een bewerking ook Mozart te horen). De voorstelling heeft ook iets van humor. Mijn vrouw herkende er wat van Jeroen Bosch in terug – El Bosco is héél populair in Spanje, ze beschouwen hem als een Spanjaard – en zelf zag ik ook wat figuren de Parabel der blinden van de Oude Bruegel in de prakrijk brengen.
Een verhaal is het niet, deze voorstelling. Het is lyriek. Totaaltheater. Mystiek. Een belevenis die je moet ondergaan.
En heel, héél katholiek.
Al geloof ik dat Angélica Liddell allang katholiek af is. Maar zoals de uiterst scherpzinnige Miguel de Unamuno, de Spaanse filosoof van Het tragische levensgevoel al noteerde: “De ware atheïsten zijn waanzinnig verliefd op God.”
Ik denk dat de mensen die het niet aan konden en de zaal verlieten het allemaal te overdreven vonden. Die zijn wellicht van calvinistische gronden. Die houden meer van stille wateren. En hebben al helemaal niks met bloed en de corazon: het misschien wel heilige maar vooral ook smartelijke hart. Zij horen liever van de blijdschap van de Heer dan van el dolor, de pijn van de gewone man of, in dit geval, vrouw.
Ze horen wel graag over de ziel, maar liever niet die zwarte die de Spaanse is of kan zijn. Zoals Angelica Liddell dat dus tot uitdrukking brengt, in de geest van het land en dat van een haar grootste schrijver-filosofen, Miguel de Unamuno, van wie Robert Lemm in het verleden een bloemlezing met de veelzeggende titel Ziel van vlees en bloed deed verschijnen. Wil je Spanje beter begrijpen, dan zou je een van zijn leverbare, prachtromans of Lemm’s recentere (en leverbare) keuze uit diens ‘kerngedachten en uitspraken’ De ziel van Spanje moeten lezen. Zeer aanbevolen. Maar niet voor kleine zielen of tere hartjes. Want muy español. Zoals ook dit theater van Angélica Liddell kwetst en heilzaam pijn doet.
Unamuno schreef in een brief: “Er zijn toneelschrijvers die van personen ideeën maken. Ik maak van ideeën personen.” Het is om het even: als het maar met hart en ziel gebeurt.
“De filosofie van een ieder,” schreef Unamuno, ‘moet de uitleg van zijn temperament wezen van de wereld.’ Laat dat maar aan zulke Spanjaarden over. In Nederland zijn de meesten er te koudbloedig voor.
Ik hou van Spanje, met heel mijn hart en ziel. Het doet mijn bloed sneller stromen. Ik word er warm van. En dan bedoel ik niet van het toeristische zonnetje daar.
—
Van Marc Schoorl (Wassenaar, 1962) verschenen in onder meer De Gids, Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer literaire artikelen en beschouwingen. De laatste tien jaar werkte hij vooral aan zijn ‘grote trilogie’ Autobiografie van een romanpersonage. Deel 1 is Zes broers en een zus dat in december 2020 verscheen. Het werd deels als feuilleton gepubliceerd op Bazarow.com.
Deel 2, Zo Vader, zo zoon, is sinds juli verkrijgbaar en deel 3 verschijnt dit najaar. Eind augustus verscheen Glas in lood, 100 jaar W.F. Hermans.