Marc Schoorls brutale vrijplaats
Er is niks nieuws onder de zon. Zo’n beetje sinds Christus is het crisis in de wereld. En dat geldt ook al een tijdje voor het korte verhaal. Toegegeven: er zijn ergere dingen. Corona, ja. Ik heb net als iedereen de pest aan de coronacrisis, maar ik vind het wel een mooi woord. Pure, welluidende woordpoëzie. Verder zwijg ik erover. Iedereen heeft het al over corona. Het is om gek van te worden.
De crisis van het korte verhaal dus. Hoe zit dat? Goeie vraag!
Ik heb voor het gemak èn om voeling te houden met de communis opinio Wiki geraadpleegd.
Het ‘kort verhaal’, lees ik daar, en zelfs ‘kortverhaal’ – en natúúrlijk de Engelse benaming: short story. Mij klinkt dat alles in de oren als, ocharm, de kaal geschoren kut en pik van de seksindustrie (waar we allemaal deel van uitmaken: we zijn geen stof, we zijn levend vlees; tenminste, de meesten van ons).
Maar laat ik bij de les blijven. Terug dus naar de leest.
‘De bekendste en invloedrijkste auteur van korte verhalen is waarschijnlijk Edgar Allan Poe. Voor Nederland behoren F. Bordewijk, en J.M.A. Biesheuvel tot de voornaamste beoefenaars van het genre.’ Dat lijkt me juist. Ik mis Belcampo en Hotz, en Vlamingen als Paul van Ostaijen, Cyriel Buysse en Stijn Streuvels. Die grote Amerikaan Poe heeft trouwens ook schitterende essays geschreven over de techniek van het korte verhaal (The Philosophy of Composition, 1846). Terzelfdertijd schreef de Rus Gogol zijn meesterlijke verhalen, al zijn die al weer wat langer: novellen. Zoals Willem Frederik Hermans die hier te lande schreef en waarin hij zich een grootmeester betoonde.
En nu ik toch schijnbaar achteloos en interessanterig met namen strooi alsof het kruidnoten zijn en geen edelstenen: E.T.A. Hoffmann en ja, Kafka!
Lang verhaal kort: het is geen scherp afgebakend genre. Je hebt ook zeer korte verhalen, het genre van de betreurde A. L. Snijders en van oervader Hemingway die waarschijnlijk het onverbeterlijkste Z.K.V. heeft geschreven: ‘Te koop: babyschoentjes, nooit gedragen.’ Hij was trouwens ook een heel goede schrijver van eh… gewone korte verhalen.
In Amerika lijkt de short story sowieso iets meer levensvatbaarheid te hebben. De Amerikanen houden nu eenmaal van snel-snel en kort-kort. Al is er sinds de specialisten Raymond Carver en Alice Munro geen heel grote meer opengestaan. Begrijp ik van Wiki. (Ik ben minder op de hoogte van de Angelsaksische literatuur dan de zeer velen die zich daar zo’n beetje op blindstaren.) Bij Wiki lees ik ook dat het genre voor het eerst tot bloei kwam in de Verenigde Staten. Nou, daar valt heel wat op af te dingen: Edgar Allan Poe had de kunst mede afgekeken van Europeanen, waar bijvoorbeeld de raamvertelling al eeuwen bestond (denk aan de Italiaanse renaissanceschrijvers Boccaccio en, meer nog, Matteo Bandello). De meeste van Poe’s verhalen spelen zich trouwens af in Europa.
Maar wat dunkt mij veel belangrijker is voor de teloorgang van het korte verhaal, is dat kranten en tijdschriften nauwelijks nog verhalen afdrukken. Ze zitten zelf natuurlijk in de verdrukking. Maar er is een mooie traditie mee verloren gegaan. Edgar Allan Poe en al die anderen publiceerden in al dan niet literaire periodieken. Dan ging het tenminste weer eens ergens anders over dan de doffe dood en ellende van alle dag, in de vorm van oorlogen en gruwelijke ziekten.
De langste adem – afgezien van Edgar Allan Poe dan – lijken de korte verhalen van de negentiende-eeuwers Tsjechov en Maupassant te hebben. Mijn voorkeur gaat heel erg uit naar de tweede. Ik heb van zijn verhalen gesmikkeld en gesmuld. Tsjechov fabriekte verhalen als plakkerige plakken cake, waar Maupassant prachtige friandises van eigen pâte produceerde. Echt fantastische patisserie. Vergeleken bij diens verhalen, zo rijk aan handelingen en gebeurtenissen, is Tsjechov maar een kletsmajoor.
De grootse verhalenverteller van de twintigste eeuw is Luigi Pirandello. Dan weet u dat ook weer. Hier te lande wordt Pirandello niet gesavoureerd, niet gesnoept omdat hij niet gesnopen wordt. (Het Wiki-lemma nóémt hem niet eens). Hij is maar nauwelijks bekend en wordt maar weinig gelezen. Zó onterecht! Ook iets om gek van te worden – Pirandello was zo’n beetje gespecialiseerd in krankzinnigheid en stak daarmee zelfs Edgar Allan Poe mee naar de kroon. Maar evengoed schreef hij ook verhalen over normale mensen. Schijnbaar normale mensen, want niemand is helemaal normaal. Dat maakt de human menagerie (© van cockney rebel Steve Harley) soms zo interessant. Als je het een beetje goed vertellen kan. Nou, dan ben je bij de Italiaan Pirandello aan het juiste adres.
Zie de nieuwe uitgaven Het naakte leven bij de jonge Belgische uitgever Karakters en de bloemlezing Geluksvogels bij de klassieke uitgeverij Van Oorschot.
Ik stel de schrijver in kwestie zelfs boven de magiër Borges. Pirandello is menselijker. Ik plaats hem naast Ionesco en Unamuno. En naast Beckett en Kafka, ja.
Het is hoog tijd voor een nieuwe renaissance van het korte verhaal!
(Meer weten? Een cadeautje hoort erbij. Zie mijn boekje Pirandello, Een eigenzinnig genie: leven & werk. 80 bladzijden interessante informatie, voor de gekkenprijs van elf euro. Snap dat dan!)
—
Van Marc Schoorl (Wassenaar, 1962) verschenen in onder meer De Gids, Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer literaire artikelen en beschouwingen. De laatste tien jaar werkte hij vooral aan zijn ‘grote trilogie’ Autobiografie van een romanpersonage. Deel 1 is Glas in lood, 100 jaar W.F. Hermans.