Marc Schoorls brutale vrijplaats
Bent u er ook zo een? Iemand van de leesclub van alles? Ikke wel. Zeer zeker. Ik beken het schoorvoetend van schaamte, maar ik behoor toch echt tot die categorie der alleslezers. Dat wil dus zeggen dat ik de Ditjes en datjes van de Dirk van den Broek van a tot z doorneem, het plaatselijke sufferdje niet ongezien in de oudpapierbak kan mikken en zelfs het blaadje van de jehova’s tot me neem, het gaat erin als een Gods woord in een ouderling, jawel.
‘Papier hier’: ik ben de holle bolle Gijs van alle lectuur. Ik moet er op z’n minst een blik in geworpen hebben. Het is iets ziekelijks. En waar bestaat het toch uit? De angst om iets te missen? Daar lijkt het op ja. De vrees dat iets me ontgaat. Iets essentieels. Het is alsof ik de godganse dag op zoek bent naar de een of andere geheime code. Alsof zoiets bestaat! Maar dat is absurd, dat is te gek voor woorden. Maar waarom anders? En die honger is maar niet te stillen.
Want met boeken is het ook al zo. En daarmee is het veel erger nog. Er is geen boekgenre dat ik nooit gelezen heb. Van thriller tot Boutique-reeks, ik heb er op z’n minst kennis van genomen. Harry Potter? Gelezen! (Niet alles, nee). De bijbel? Zeker, bij elkaar wel een keer of zes, zeven. De verzamelde werken van Lucinda Riley? Check.
Nee, dàt laatste is een grapje. Er zijn grenzen. Alhoewel… Ik ben best nieuwsgierig: waarom lezen duizenden al die boeken, ook al ze verder maar heel weinig of zelden lezen? Raadsel.
Het voordeel van veel lezen is dat je er snel van leert lezen. Je leest niet met je ogen, je scant de tekst met de blik van je brein. Tijdens het lezen blijf je alleen haken als er iets interessants staat. Het is heel vreemd. Je bekijkt een tekst analytisch, welhaast wetenschappelijk. Een schrijver moet van goeden huize komen wil ie mij als lezer overtuigen en kunnen meevoeren langs alle lezenswaardigheden die hij belangrijk vindt – voor een beetje schrijver is dat elk woord.
Maar daar heeft de lezer geen boodschap aan. Hij of zij wil verrast worden – en bevestigd. Uiteindelijk geloof ik dat de arme lezer zichzelf zoekt, of in ieder geval herkenning, maar liever nog: begrip. Want van begrip gaat troost uit omdat daarmee dat tergend knagende gevoel van eenzaamheid verdwijnt. Die plagerige piep van de muis in het voorhuis van je hoofd. Je wil een ander maar vooral (weer) jezelf begrijpen. Snàp dat dan! Lezen is de poging om in alle eenzaamheid je eenzaamheid op te lossen. Waarom in godsnaam doe je de dingen die je doet en hoe vergaat anderen dat dan?
De psychologie probeert dat wetenschappelijk te benaderen. Ze is daardoor een verre verwant van de aloude literatuur die (dûh) een kunst is. Ook de psychologie begeeft zicht op het spiegelgladde ijs van de zelfreflectie. Ze draait, geholpen door andere disciplines, haar rondjes, en dat steeds beter. Zo benadert ze de waarheid, maar het blijven rondjes. Ze komt nooit tot de kern. Misschien wel omdat die er niet is. In de psychologie wordt steeds meer getwijfeld aan het bestaan van een identiteit. Dat is en blijft hoogstwaarschijnlijk een open vraag en wordt nooit een multiple choice-opgave. Een identiteit is een efemeer verschijnsel. Droom is het leven, schreef Pedro Caldéron de La Barca al in zijn beroemde toneelstuk uit de zeventiende eeuw. Vele romantici en surrealisten liepen ermee weg.
De psychologie, een discipline door, voor en over de mens, draait zoals gezegd rondjes op het ijs van de zelfreflectie. De schrijver schaatst ook en die is daarbij in het voordeel. Die bevindt zich op natuurijs, die maakt een tocht en vertelt ongebonden en brutaalweg, in alle vrijheid, een verhaal. Schrijven is net als schaatsen puur surrealisme. En soms lijkt alles net echt. Maar uiteindelijk stuurt ook de schrijver je met een kluitje in het riet.
—
Van Marc Schoorl (Wassenaar, 1962) verschenen in onder meer De Gids, Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer literaire artikelen en beschouwingen. De laatste tien jaar werkte hij vooral aan zijn ‘grote trilogie’ Autobiografie van een romanpersonage. Deel 1 is Glas in lood, 100 jaar W.F. Hermans.