Marc Schoorls brutale vrijplaats
[Column] Het is een vreemd fenomeen, die van de wat ik zou willen noemen de inwisselbaarheid van recensies. Ik kwam erop toen ik een paar quotes zag uit besprekingen van het laatste boek van Jonathan Franzen. Die schreef een familieroman (Crossroads /Kruispunt) die zich afspeelt in de jaren zeventig. Ik vond die quotes heel toepasbaar op mijn eigen familieroman uit de zeventiger jaren Zo vader, zo zoon, net zoals omgekeerd de (paar) besprekingen van mijn boek één op één voor zijn boek opgaan. Dus ik husselde ze allemaal door elkaar en toen leek het alsof al die quotes over één roman ging. Gek. Zouden die boeken, dat wereldberoemde van Franzen en dat vrijwel onbekende meesterwerk van mijn hand, méér dan soortgelijk zijn? Natuurlijk niet.
Het moet te maken hebben met de algemeenheden die verwoord worden in zulke besprekingen. In de praktijk hoeven die boeken helemaal niet zo op elkaar te lijken, dunkt me – ik heb dat boek van Franzen (nog) niet gelezen. Het genre en de entourage zijn wel overeenkomstig. En toevallig (of niet?) maken ze beide deel uit van een trilogie. Maar dat bijvoorbeeld de psychologie van de personages een belangrijke rol speelt, zoals in verscheidene recensies wordt opgemerkt, gaat voor verreweg de meest romans op.
Erger is de inflatie van de taal in boekbesprekingen. De woordontwaarding: een onwaardig modern fenomeen. Het lijkt soms wel alsof er geen slecht boek meer wordt geschreven. Als zo’n beetje elk boek een weergaloos meesterwerk is, dan betekent dat niets meer. Dan zijn alle boeken even goed of even waardeloos. Ik heb er wat recensies op nageslagen van boeken die allang weer vergeten zijn, misschien wel onterecht, want precies dat is het onuitstaanbare dat die vervlakking met zich meebrengt: “Het literaire debuut van XX is een vertelprestatie van uitzonderlijke allure.” “Deze roman van YY is een meesterwerk dat ontdekt en omhelsd dient te worden.” “ZZ is absoluut essentieel.” Zo bieden de marketeers tegen elkaar op. Grote woorden vergen nog grotere woorden.
Ja, het komt door die vermaledijde marketing. Uitgevers hebben er een handje van om de bruikbare woorden uit elke recensie te halen en die bijeen te vegen, onder weglating van meer kritische noten. (Blurbs, noemen ze die bijeengeveegde complimentjes – het klìnkt als een boertje en het stinkt al net zo.) Best begrijpelijk misschien, maar ook misleidend: een ander, deflatoir woord komt er niet voor in aanmerking.
Vandaar wellicht dat je steeds meer ziet dat kopers afgaan op wat de boekhandelaar vindt van een boek. Dan zie je van die handgeschreven recensiekaartjes bij zo’n boek liggen. Dat maakt het in ieder geval persoonlijk. En het lijkt (of is metterdaad) eerlijker. Ik vind het wel wat hebben, zeker nu de weinige overgebleven boekenbijlagen zo geslonken zijn. Zou het boek dan werkelijk een cultuurverschijnsel in de marge worden? Ik kan het me niet voorstellen. Maar dat kan en kon ik me van wel meer dingen niet. We leven in barre tijden, dat is duidelijk. De wereld verandert en bepaald niet ten goede. Maar een goed boek lezen is nog steeds een vorm van geluk, zelfs als in dat boek die barre mensenwereld van ons weerspiegeld wordt. Zoals in dat boek van Franzen.
En overigens vind ik dat Jonathan Franzen en ik aan elkaar gewaagd zijn. Al is dat een heel gewaagde uitspraak. Ironie behelst nu eenmaal meer dan een korreltje zout.
—
Zie voor concrete voorbeelden van deze citaten op Marc Schoorls facebookpagina.
Marc Schoorl (Wassenaar 1962) is de auteur van onder meer de romancyclus Autobiografie van een romanpersonage. Deel 1 is Zes broers en een zus dat in december 2020 verscheen. Het werd deels als feuilleton gepubliceerd op Bazarow.com. Deel 2, Zo Vader, zo zoon, is sinds vorig jaar juli verkrijgbaar en deel 3, O moeder, zei de zoon (en hij liep de zee in) verschijnt binnenkort. Hij publiceerde het eerste & enige Nederlandstalige boek over Joy Division, een kritische hagiografie over Willem Frederik Hermans en een monografie over aforismen (Veelzeggende zinnen). Schoorl schreef voor De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland en andere bladen over literatuur en aanverwante zaken. In zijn zondagse column op Bazarow doet hij verslag van zijn schrijversleven en volgt hij kritisch het literaire wel en wee in Nederland.