[Nieuws] De Engelse Uitgeverij Puffin en de Roald Dahl Story Company hebben de boeken van Roald Dahl laten herschrijven. De wijzigingen gaan met name over beschrijvingen van personages in de kinderboeken. Deze zouden beledigend zijn. Zo worden bijvoorbeeld de woorden ‘dik’ en ‘lelijk’ vervangen. Daarnaast is de omschrijving van Oempa Loempa’s van ‘kleine mannetjes’ gewijzigd naar ‘kleine mensen’.
De uitgever en Roald Dahl Story Company kiezen hiervoor zodat de boeken vandaag de dag door iedereen gelezen kunnen worden. De Engelse krant The Guardian geeft aan dat het om honderden aanpassingen gaat. In de media en op sociale media in Nederland en België wordt uitgebreid gereageerd op de aanpassingen, overwegend negatief maar ook enkele minder negatief.
“Roald Dahl was no angel but this is absurd censorship. Puffin Books and the Dahl estate should be ashamed,” reageert schrijver Salman Rushdie op Twitter.
“Roald Dahls werk is fantastisch, wreed en vol inktzwarte humor, mede waarom het al generaties kinderen laat lezen. Het laten aanpassen door sensitivity readers is cultureel vandalisme. Lees het of lees het niet, maar van makers blijf je af en van hun werk evenzo.” – Thriller en horror auteur Thomas Olde Heuvelt valt Rusdhie op Twitter bij.
Roald Dahl pastte ook zelf aan
Roald Dahl heeft zelf, zoals Rien Emmery op Twitter vertelt, ook al aanpassingen gedaan in het verleden. Een voorbeeld hiervan is dat de Oempa Loempa’s in eerste instantie beschreven werden als Nigerianen die gevonden zijn in de jungle van Afrika en enkel betaald werden in chocolade. Het artikel hierover lees je hier.
Inge de Bisschop is ook minder negatief. Ze zegt op Facebook: “Dat Dahl zelf gerust in zijn teksten wilde schrappen als dat commercieel beter was, bewijst de anekdote dat Charlie oorspronkelijk een zwart kind was. Maar omwille van de verkoop en op aanraden van de uitgever werd dat door Dahl zelf veranderd. Het blijft absoluut nodig teksten in de originele versie te kunnen lezen, kenmerkend voor de taal en de tijd waarin ze werden geschreven. Maar aangezien dit kinderboeken zijn, via dewelke de taal en het wereld-uitzicht van kinderen wordt gevormd, is het ook, zo niet meer, belangrijk om rekening te houden met het pedagogische aspect.”
Kinderboekenschrijfster Anna Provoost is niet persé voor of tegen de aanpassingen. In een interview met Knack zegt ze: “Het debat wordt overheerst door een soort one size fits all- or fixes all-mentaliteit. Naar mijn gevoel is dat absoluut niet de juiste manier om na te denken over mogelijke aanpassingen. Het is bijvoorbeeld niet omdat een schrijver dood is, dat diens teksten daarom niet voor herziening vatbaar zijn. Elke casus moet apart bekeken worden, je kunt dat niet in één algemeen geldende richtlijn gieten.”
Er zijn echter ook enkele positieve reacties op het aanpassen van de boeken van Roald Dahl en mensen die aangeven regelmatig tijdens het voorlezen de tekst al aan te passen.
“Even buiten alle ophef, maar ben ik de enige ouder die ouderwetse kinderboeken al voorlezend aanpast? Door Jip en Janneke of ‘vader en moeder’ soms om te draaien zodat vader ook eens thuis de was doet en moeder gaat werken – of termen die ik niet fijn vind te vervangen?” Aldus Geertje Visser op Twitter, columnist Amstelveenz.
“Ik heb als kind genoten van die boeken, maar bij voorlezen aan mijn kinderen, pas ik ook wel stukken aan. Pipi Langkous en Jip en Janneke idem dito.” Vertelt Peter Eijk, bedenker en schrijver van Monster Mind.
Sensitivity readers’ in Engeland en Amerika al langer normaal
Kinderboekenschrijfster Anna Woltz op NPO radio is bekend met sensitivity readers: “Ik vind het ver gaan, maar ik vraag me af of het té ver gaat. Ik ben al langer Engelse en Amerikaanse uitgeverijen gewend en dat maakt dat ik er minder van schrik. Hier in Nederland zijn we daar nog niet aan gewend. Zowel in Engeland als Amerika zijn de ‘sensitivity readers’ al jaren actief en dat heb ik dus ook al meegemaakt met mijn boeken. Ik denk wel dat ze té ver gaan. De machines in de chocoladefabriek mogen bijvoorbeeld niet meer zwart zijn, dat is natuurlijk idioot.”.
De ‘sensitivity readers’ zeggen de boeken van Roald Dahl zorgvuldig te hebben doorgenomen. Ze zouden aanpassingen hebben gedaan of passages hebben toegevoegd die zij nodig achten. De Roald Dahl Story Company zegt dat veranderingen die dat opleverde “klein, en zorgvuldig overwogen” zijn. In het verleden werden woorden al eerder aangepast. Zo ook in Pippi Langkous van Astrid Lindgren. De vraag die veel mensen nu hebben luidt: “Hoeveel (kinder)boeken gaan er uiteindelijk aangepast worden?”
Inclusie als verdienmodel
Er zijn ook mensen die gemengde gevoelens hebben over deze kwestie of bijvoorbeeld kijken naar hoe de Roald Dahl Story Company in elkaar steekt. Auteur Jeroen Olyslaegers benoemt op Facebook dat het bedrijf in 2021 is overgenomen door Netflix. “Het gaat met andere woorden over geld. Het loont de moeite om u wat te informeren vooraleer in een kramp te schieten à la ‘dit gaat nu wel echt veel te ver.’ Uitzicht op winst gaat vrijwel altijd te ver.”
Hafsa El-Bazioui, lid van de gemeenteraad Groen Gent, vertelt op Facebook dat haar kinderen de boeken van Roald Dahl mogen lezen in de editie waar hun voorkeur naar uitgaat, maar heeft het ook over de geldkwestie. “Eén van die feiten is dat ‘inclusie’ meer en meer een verdienmodel wordt. Niet rechtvaardigheid… Nog een feit: hoe meer commotie, hoe bekender ‘een product’. Nog een feit: hoe meer discussies/gesakker/heisa/polarisatie, hoe meer verkoop. Een verdienmodel dus. Niet meer en niet minder. Ik blijf overtuigd van het belang van taal, het belang van spiegels en ramen voor kinderen en dus kinderboeken waar kinderen zich in herkennen. Maar ook duiding én feiten zijn belangrijk. En ik stel vast dat dat laatste wel eens wordt vergeten.”
Komen er aanpassingen op de Nederlandse vertalingen?
Joris van de Leur, directeur Uitgeverij de Fontein, die de Nederlandse vertalingen van Dahls werk uitgeeft, laat in de Trouw weten kritisch te zijn over de aanpassingen. Volgens hem zit de humor van Dahl juist in de overdrijvingen en stereotyperingen. Hij zegt: “Mij is nooit een wanklank ter ore gekomen dat de boeken van Roald Dahl grievend zouden zijn. Hij gebruikte literaire stijlmiddelen als stereotypen en overdrijving. Kinderen hebben echt wel in de smiezen dat het een manier is om een boodschap over te brengen.” Hij gaat nog in gesprek met de Britse uitgever, maar zal uit zichzelf geen aanpassingen doen. “Vooralsnog heb ik niet gehoord dat wij onze vertalingen moeten aanpassen. Ik kan me niet voorstellen dat ze ons dwingen. En ik denk ook niet dat ze ons kunnen dwingen. Onze contracten lopen nog jarenlang. Op de vertalingen die al veertig jaar gangbaar zijn, is nooit kritiek geweest. Dus die gaan we uit onszelf nooit aanpassen.”
–
Demi Stein