Op 1 maart 2024 schreef Riemer de Vries voor Bazarow.com een column over de fantastische genres die geen wortel schieten in Nederland Hij heeft een punt als het gaat om het aantal Nederlandse auteurs in dit genre. 50 jaar geleden was dat overigens anders. Toch zijn er aardig wat Nederlandse lezers die graag een science fiction boek of fantasy boek lezen, zo blijkt uit rapportages uit:
2023 Vrouwen lezen meer boeken dan mannen – Stichting Lezen ,
2023 Nederlanders zijn gek op sciencefiction, maar niet van eigen bodem. Hoe komt dat? (volkskrant.nl) ,
2022 Kwart raakt geen boek aan, maar meerderheid leest nog steeds: dit zijn de trends van nu – EenVandaag (avrotros.nl)
en 2021 798311 M55 rapportage_v2.0.pdf (bibliotheeknetwerk.nl) .
Enkele tientallen jaren geleden was die belangstelling er ook al. Ik noem er drie die iedereen kent: de stripboeken over de Rode Ridder (auteur Willy VanderSteen) ; de trilogie over de Driepoten (auteur John Christopher) en de boeken van Jules Verne.
De Rode Ridder reeks valt duidelijk onder de noemers ‘magisch realisme’ en ‘spiritualisme’, terwijl ‘De Driepoten’ een science fictionreeks is. En Jules Verne … die was zijn tijd ver vooruit. Hij beschreef op prachtige wijze technische ontwikkelingen die er nog niet waren. Destijds je reinste fictie, ontsproten uit een toekomstvisie die werkelijkheid zou worden (zoals reizen naar de maan, reizen rond de wereld, reizen in een onderwaterboot).
Ook fantasy op televisie
Tientallen jaren lang groeiden de jongste Nederlandse kids op met fantasy op televisie; Denk aan Beertje Colargol, de Bereboot, Paulus de boskabouter, De fabeltjeskrant, Wickie de Viking, Barbapapa, Tita tovenaar … Iets later in de tijdlijn kwamen daar films bij voor de oudere jeugd, zoals bijvoorbeeld The Neverending story, Stardust, Mary Poppins, Star Wars, Harry Potter en meer recentelijk The Lord of the Rings (deze laatste is misschien wel meer geschikt voor volwassenen). En die vonden allemaal gretig aftrek in Nederland.
Hele kinderboekenreeksen over kabouters en elfen vallen moeiteloos in de sector fantasy (Nederlandse auteurs: Dick Laan, Van Wijckmade). En wat te denken van de beroemde sprookjesboeken van Hans Christian Andersen en de gebroeders Grimm? Moraalboodschappen in een fantasiejasje. Maar wie heeft die sprookjes nog thuis?
Tegenwoordig is alles anders
Toegegeven, die prachtige jeugd- en kinder-tv uitzendingen zijn er niet meer, en de kinderboeken over kabouters en elfen zijn ingeruild voor interactieve (3D) spellen. Tegenwoordig is alles anders. En dat begint al op kleuterniveau. Wat je er niet (meer) van jongs af aan in stopt, komt er later ook niet meer uit. In ieder geval zeker niet meer als terug-opgepakt-jeugdsentiment. Ze lezen te weinig of helemaal niet (alle genres, niet alleen het fantastische genre), hun taalvaardigheid is lager dan je op basis van hun leeftijd mag verwachten, en het lijkt allemaal herleidbaar naar één basisreden: hun verbeeldingskracht wordt al vanaf jongs af aan te weinig gevoed. De magie die de jeugd kan verlokken tot uren lezen, lijkt verdwenen. De boeken van weleer zijn in de bibliotheken al jarenlang afgeschreven en verdwenen. De mooiste tv-verhalen voor de kleinste jeugd zijn er niet meer, en de voorleesuurtjes thuis .. tja, pa en ma moeten allebei werken.
Niet meer lezen = geen schrijver worden
Wie niet meer opgroeit met het fantasy genre (of het nu tv of boeken betreft), zal ook nooit een fantasyschrijver worden. De liefde voor het verhaal wordt niet meer gevoed, de verbeeldingskracht ontbreekt een cruciaal element: De aanwezigheid van prachtige verhalen in de jongste jaren van onze jeugd.
Waar Riemer de Vries in zijn column stelt dat Nederland niet mysterieus genoeg is voor het fantastische genre, en dat het fantastische genre alleen gedijt met veel meer ruimte dan er in vierkante kilometers in Nederland beschikbaar is aan ongerept landschap, daar zou ik als stelling tegenover willen zetten, dat de televisie-uitzendingen voor onze kleine jeugd en de kinderboekenreeksen over kabouters en elfen, het tegendeel wel hebben bewezen. Nederland is ‘vruchtbare bodem’ voor het fantastische genre – zo lang we een beetje moeite doen om het onze kinderen aan te reiken.
Magisch realisme
Een speciaal sub-genre is ongetwijfeld het genre van het magisch realisme. Één van de betere magisch realisme-auteurs uit het begin van de vorige eeuw was ongetwijfeld Gustav Meyrink. Een andere auteur in dit genre is Isabel Allende. Haar boeken zijn een stuk jonger dan die van Gustav Meyrink, en daarmee ook bekender onder onze huidige generaties boekenlezers.
Het punt dat ik wil maken blijft hetzelfde; Nederland is wel degelijk vruchtbare bodem voor het fantastische genre. Ons voorstellingsvermogen gaat veel verder dan “meetbaar, controleerbaar, herhaalbaar”. Het bewuste en het onbewuste zijn samen een rijke voedingsbodem, vatbaar voor veel meer dan onze zintuiglijke waarnemingen. Wat er wel en niet meer op televisie komt voor onze kleinste jeugd, daar hebben we geen invloed op. Maar voor wat er als voedingsbodem aan prachtige boeken wordt aangereikt, daar zitten we bij Bazarow.com op de best denkbare plek. Bazarow heeft een stevige collectie recensies over boeken van Isabel Allende (11). Een net opstartende collectie recensies over boeken van Gustav Meyrink (4). Nul recensies over de stripboeken van De Rode Ridder (Willy vandersteen) – de ridder die in zijn zoektochten naar de Heilige Graal regelmatig met het verborgen bovennatuurlijke in aanraking kwam. Nul recensies over de 8 Avalon boeken van Marion Zimmer Bradley. Er zijn uiteraard meer voorbeelden te noemen.
Terug naar de column van Riemer de Vries. Hij stelt dat Nederland weinig auteurs heeft geleverd in het Fantastische genre. Ik heb u verteld, dat wat er niet meer met de paplepel ingegoten wordt, ook niet tot rijpheid kan komen. Nederland is vruchtbare bodem voor ieder boekengenre. Zo lang we het onze kleinste jeugd zelf mee blijven geven. Ik meen dat die achterstand zal verdwijnen als de jeugd enthousiast gaat lezen in plaats van heel de dag op schermpjes te turen. Ik meen dat het aantal Nederlandse auteurs zal toenemen naarmate meer jeugd echt leert lezen. In zoverre ben ik het oneens met Riemer de Vries. Nederland is niet te klein. Nederland is nooit te klein geweest. Wat er is veranderd, is dat onze jongste jeugd niet meer wordt gestimuleerd om te lezen. En wie het lezen niet leert liefhebben … zal later geen auteur worden.
De meest urgente vraag is misschien wel, of we met onze 24-uurs economie ooit nog de tijd gaan vinden en gaan gebruiken, om de kids de liefde voor het lezen bij te brengen en of we hun verbeeldingskracht zullen voeden met de leukste kinderfilms die er ooit zijn gemaakt. Niet een of twee keer per jaar, maar dagelijks …
—
Door Edwin Stok
Edwin Stok is recensent op Bazarow voor zowel jeugdboeken als volwassenenboeken.
