Asociale media

Hoe de socials je manipuleren en hoe je ontsnapt aan hun greep

[Recensie] Een boek schrijven over sociale media lijkt iets te zijn als een taxichauffeur die een intercity van Amsterdam naar Parijs bestuurt. Hoe kan je in een klassiek medium dat zich – min of meer – van A via B naar Z beweegt, berichten over een medium dat je sociale identiteit vormgeeft, doordat je steeds meer wordt wie je (zichtbaar) kent? Een wereld waarbij ‘volgers’ met hun Likes of emoji’s nu eens je daghumeur oppeppen om het dan weer een klap in het gezicht geven; een medium dat jou ook soms beter lijkt te kennen dan jezelf, omdat jouw (zoek)gedrag vertaald wordt naar passende meningen en prikkelende koopsignalen. Een fenomenale wereld die ook nooit uit lijkt te staan, zolang jij je als gebruiker maar virtueel blijft interesseren, interacteren, verbazen, irriteren, bemoeien, Liken, delen. Plato zou zeggen: alsof wij onze schaduwwereld nóg eens dunnetjes overdoen. Onze zintuigelijke wereld kan al een levenslange, soms bizarre droom zijn. Ontaardt de virtuele variant daarvan dan een nachtmerrie?

In het geval van Asociale media. Hoe de socials je manipuleren en hoe je ontsnapt aan hun greep laat psycholoog Thijs Launspach zien dat je wel degelijk via het geduldige boek deze virtuele wereld kan analyseren, doorgronden, begrijpen, relativeren én waarderen. Deze bestsellerauteur en AD-columnist spreekt daarbij ook direct de Generatie Z die bijna ‘in’ social media geboren zijn door zijn Proloog te beginnen met: “Stel je eens een wereld voor zónder sociale media.” Vervolgens laat Launspach in dit pakkende verhaal je als lezer ervaren hoe een sales-pitch voor een facebookachtig medium genaamd The Network had kunnen uitmonden in de vraag: “Nu je de voordelen én de nadelen hebt gehoord, zou je je inschrijven voor The Network?” “En zou je je kinderen toestemming geven dat te doen?”

Dit is het kernvraagstuk van het boek: juist omdat sociale media als product- en dienstverlening – als betekenisvolle ruimte – in de werkelijkheid niét het gevolg zijn van een productintroductie maar (mee)gegroeid zijn, zijn zo ook de problemen met sociale media sluipenderwijs ontstaan. Niet alleen bij de Zetters (Generatie Z) en Millenials, maar ook bij generaties die nog opgroeiden in de fysieke wereld.

Er zijn natuurlijk voordelen aan Instagram, Facebook, TikTok, Twitter en al die andere media: snel je netwerk uitbreiden op voor jou relevante doelgroepen (denk aan lotgenotengroepen) en onderwerpen; vergroten van je ‘koopkracht’ door maatwerkaanbiedingen op basis van je voorkeuren, maar ook in tijden van lockdowns en sociaal isolement in contact kunnen blijven met elkaar. Maar omdat het natuurlijk niet echt gratis kán zijn, moet er ergens betaald worden. Als het gratis is, betaal je met je eigen persoonlijke informatie die je achterlaat, waardoor je weer langer online gehouden kan worden via gerichtere reclames en dus koop- en like- en/of deel-prikkels. Ook hier geldt weer: there’s no such thing as a free lunch.

Opkomst, voordelen en risico’s
Launspach beschrijft de opkomst van deze industrie op basis van samengaan van technologisering en toepassing van economische psychologie van vraag en aanbod in ‘Wizards van Silicon Valley’ om vervolgens te laten zien hoe de digitale verleidingen werken, inclusief klassieke peer pressure: mijn netwerk volgt dit dan moet ik ook anders… Een scala aan negatieve neveneffecten zijn er bij onze verslaafdheid aan diverse sociale media: te korte spanningsbogen, slecht slapen, wankel of negatief zelfbeeld onder invloed van alom aanstaan voor en met anderen, FOMO = Fear Of Missing Out bij zoveel keuzeaanbod enz. Maar ook de gevolgen van informatiebias – in je eigen bubbel leven – verschraling en polarisatie in de publieke ruimte en daarmee verschraling van je menszijn. Het klinkt vergelijkbaar met de aloude massacommunicatiewet van McLuhan: the medium is the message…

Behalve inzichtelijk, bij tijden verontrustend is dit goed gedocumenteerde boek soms ook persoonlijk eerlijk:

“Maar ik denk dat je sociale media wel degelijk een verslaving kunt noemen. En ze kunnen je een hoop kosten: je concentratieboog, je aandacht voor wat er in je leven belangrijk is én de kostbare tijd die je hier op aarde hebt.
Het wordt tijd dat we onderkennen wat de socials met ons doen. Ik zal zelf maar beginnen:
Hoi, ik ben Thijs en ik ben een verslaafde…”

Hierna volgt het pakkende hoofdstuk #Ophef over hoe Launspach zelf onderdeel werd van een controverse nadat hij een Twitter-bijdrage had gepost met de titel Waarom je wel een beetje minder hard mag werken. De hele dynamiek van pesten, uit de contexthalen en ‘moral grandstanding’ wordt duidelijk geïllustreerd.

Ronduit schokkend is de constatering dat gebruikte algoritmen aantoonbaar aan te eenzijdige, negatieve meningsvorming in landen in de hand werken, zoals de Witte Huisrellen. Dieptepunt is Myanmar waar een haatcampagne via Facebook aantoonbaar heeft bijgedragen aan het etnisch geweld tegen de Rohingya-minderheid, aldus Amnesty International. Woorden blijken maar weer eens slijpstenen van messen te zijn.

Onthullend, prikkelend en hoopvol
Het boek Asociale media is een onthullend, goed geschreven en prikkelend handboek voor ouders, jongeren, zorg- en onderwijsorganisaties en bestuurders over sociale media. Wat dit goed gedocumenteerde boek bovendien waardevol maakt zijn de interviews met acht mensen die door sociale media in de problemen zijn geraakt en hoe ze eruit zijn gekomen.

Bovendien zijn de praktische handvatten voor verschillende doelgroepen waardevol (o.a. met het hoofdstuk ‘Big Tech aan banden’) hoe gezond en veilig om te gaan met de huidige media. Aanbevelingen variërend van praktische zoals ‘Stel socialvrije zones in’ (scherm delen van je leven af) en ‘Gebruik een adblocker’ (doet inderdaad nog niet iedereen ; ) tot meer psychologisch-morele zoals ‘Train je bullshitfilter’ (weer kritischer over wat je leest) en ‘Wees menselijk’:

“We hebben met de socials te maken met technologie die ons minder mens maakt, en meer consument. Het is aan ons om die menselijkheid terug te vorderen. […] Wees dus de stem van de rede te midden van het paniekvoetbal. Gun mensen het voordeel van de twijfel. Heb geduld en help anderen een beetje. Wees menselijk.”

Dus ook: vergeef jezelf als je toch weer te lang online bent geweest “Ook dát is een manier om menselijk te zijn.” Hoopvol is het dat Big Tech toch ook praktisch kunnen worden bijgestuurd via wet- en regelgeving o.a. door andersoortige algoritmen verplicht te gaan stellen die bijvoorbeeld verslavingsrisico’s verminderen of maximale schermtijden. Hoewel Europese wet- en regelgeving hierin voorop lijkt te gaan lopen, is het natuurlijk nog even aanzien in hoeverre deze media zich echt laten beteugelen.

—

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow