Fraaie kaarten en indrukwekkende foto’s
[Recensie] “De treurige ironie wil dat het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is terug te voeren op de Eerste Wereldoorlog, die wel ‘de oorlog om een einde aan oorlog te maken’ is genoemd”, pagina 12. Zo opent de fraai uitgegeven Atlas van WO II dat is opgezet in vijf hoofdstukken:
- Afglijden naar oorlog
- Duitse triomfen
- De oorlog breidt zich uit
- Het tij keert
- Eindstrijd en nasleep
Elk hoofdstuk begint met een korte introductie waarin de periode wordt getypeerd. Onderaan de pagina is een tijdbalk die de belangrijkste gebeurtenissen in kaart brengt. Kenmerkende citaten van militaire en politieke leiders en foto’s illustreren de tekst.
Indrukwekkend zijn de grote foto’s die over twee pagina’s worden afgedrukt. Dikwijls zijn ze wel bekend uit andere boeken maar door het formaat komen ze nu krachtig en soms ook beklemmend over.
Dat geldt bijvoorbeeld voor de foto van de nationaalsocialistische partijdag in 1936 waar een menigte soldaten luistert naar een toespraak van Hitler. De foto is goed gekozen en door het formaat heeft dit iets beangstigends waardoor de lezer de naderende dreiging van het nationaalsocialisme voelt. Ook de grote foto van de brandende synagoge van Hannover in de Kristalnacht 9 november 1938 is beklemmend temeer door de passief toekijkende mensen.
Andere foto’s die erg binnenkomen zijn die van de massamoord door de Duitsers op de Krim en de razzia in de joodse wijk van Warschau. De foto van het verwoeste Dresden na de geallieerde bombardementen op 13 februari 1945 is heel bekend maar komt door het grote formaat nog indringender over. Hij wordt zo een icoon van alle bombardementen die in deze oorlog op Duitse steden plaatsvonden, een strategie die bedoeld was om het moreel te ondermijnen maar niet heeft gewerkt.
Het enige bombardement dat een tegenstander op de knieën dwong was dat op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki. De plattegronden van deze steden laten de reikwijdte van de atoombommen zien.
Andere interessante foto’s zijn die van een wapenfabriek in de Sovjet Unie en de grote Engelse Colossus decodeermachine waarmee men toegang had tot berichten van het Duitse leger.
In een atlas staan kaarten en plattegronden centraal en die zijn dan ook rijkelijk aanwezig. Het is even wennen aan de legenda van gebruikte symbolen want die zijn in verschillende kaders rondom geplaatst.
De kaart uit de dertiger jaren toont hoe wijdverspreid het fascisme was. Beklemmend is een Wehrmachtskarte van 21 mei 1940 die de veroveringen van het Duitse leger aangeeft. Een andere kaart brengt de evacuatie van Duinkerken in beeld: 338.000 geallieerde soldaten die hier in het nauw waren gedreven, werden in allerijl met een grootscheepse (!) operatie naar Groot Brittannië gebracht. Wat ik van een andere kaart leerde, is dat de Slag om Engeland door Duitsland vanuit Frankrijk werd gevoerd. De vliegtuigbases waren in het noorden aan de Franse kuststreek gestationeerd. Een andere kaart laat de schade van de Blitzkrieg in Londen zien. Deze is indrukwekkend maar de Duitsers hebben hun doel van demoralisering toch niet bereikt.
In 1941 valt Duitsland de Sovjet Unie aan. Op een kaart wordt zichtbaar hoe omvangrijk de veroverde gebieden zijn; in de maanden juni en juli rukte het Duitse leger maar liefst 640 kilometer op.
Er is veel aandacht voor de strijd in het noorden van Afrika en in Azië. Veel kaarten laten het verloop van de strijd hier zien en maken duidelijk dat ook hier zich veel heeft afgespeeld waarmee vele slachtoffers gemoeid zijn. De Japanse aanval op Pearl Harbor 7 december 1941 krijgt speciale aandacht evenals de Duitse belegering van Stalingrad en de Holocaust. Interessant en indrukwekkend is de kaart met U-boten die zijn getorpedeerd door de geallieerden waarin de enorme verliezen zichtbaar worden evenals de kaart die bombardementen van steden laat zien.
Interessant is de geallieerde opmars vanaf Sicilië en Italië op diverse kaarten en de kaart die de militair beslissende opmars van het Russische leger in 1944 laat zien: operatie Bagration. Uiteraard zijn er kaarten rond D-day. In de twee daarop volgende maanden vielen er aan geallieerde zijde 100.000 slachtoffers. Ook een kaart met operatie Market Garden (de Slag om Arnhem) ontbreekt natuurlijk niet. Interessant is een kaart met de Duitse Siegfriedlinie. Diverse kaarten laten de strijd in de Ardennen zien: de Duitse opmars en het geallieerde tegenoffensie. Aan beide zijden vielen100.000 doden. De kaart met het IJzeren Gordijn is een stille maar sprekende getuige van de naoorlogse periode.
Het boek is van royaal formaat, gebonden en mooi verzorgd qua lay-out. De nadruk valt op de militaire operaties en wie daarin is geïnteresseerd, vindt in dit boek een fraaie gids die de lezer meeneemt door het bittere strijdtoneel dat grote delen van de wereld beheerste. Peter Snow, BBC journalist en mede auteur, noemt dit boek in het voorwoord dan ook “het fascinerendste boek over militaire geografie dat ik ken”.
Wanneer je deze atlas van Snow en collega’s vergelijkt met de ook recente verschenen De Bosatlas van de Tweede Wereldoorlog dan is de opzet in grote lijnen gelijk. Beide atlassen brengen de gehele Tweede Wereldoorlog in kaart. De opzet en de legenda van de kaarten in de Bosatlas is duidelijker (het is tenslotte hun expertise). De grote foto’s in de atlas van Snow zijn indrukwekkend.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
