Een doorgewinterde schrijver aan het eind van zijn leven
[Recensie] In het zesde en laatste deel van zijn autobiografie reist Konstantin Paustovski naar allerlei uithoeken van de Sovjet-Unie. Het begint echter treurig, met de dood van zijn moeder en zijn zus. Nu heeft hij geen familie meer. Dat ontheemde gevoel komt verder niet meer aan bod. Het lijkt wel of mede-schrijvers zijn familie zijn geworden: journalisten die hij ontmoet op de redactie van kranten, en later mensen die hij ontmoet in een zomerhuis dat speciaal voor schrijvers is bedoeld, om aan een boek te kunnen werken. De stukken over de schrijvers vind ik echter niet zo heel interessant; die lees ik wat vluchtiger door.
Door de vele plekken waar Paustovski woont, is het boek nogal fragmentarisch van opzet. In elk hoofdstuk zit hij weer ergens anders. Een aantal keren verwijst hij naar andere boeken, die hij eerder heeft geschreven en waar ook autobiografische elementen in zitten. Verder merkt hij zelf op dat hij af en toe afdwaalt, waarbij hij excuses maakt aan de lezer. Er zijn wel weer een aantal prachtige beschrijvingen van de natuur en de lokale bevolking bij, die helemaal tot hun recht komen in de sublieme vertaling van Wim Hartog.
Toch heeft dit zesde deel veel indruk op mij gemaakt en dat komt door de hoofdstukken over Lenin en Stalin. Hiervan is een deel oorspronkelijk gecensureerd, maar ze zijn teruggevonden en in de recente heruitgave van Van Oorschot opgenomen. Ik was al begonnen in het boek uit de bibliotheek, maar heb voor deze speciale hoofdstukken het e-book aangeschaft, om daarin verder te lezen. Paustovski beschrijft de dood van Lenin, waarvoor mensen van heinde en verre naar Moskou afreisden, ondanks de vrieskou. Daarna beschrijft hij hoe hard het leven was onder Stalin. Als journalist had Paustovski daar rechtstreeks mee te maken, bijvoorbeeld als toespraken moesten worden gedrukt en verspreid. Soms was er één woordje dat moest worden veranderd en dan moesten de persen stoppen en men kon opnieuw beginnen.
Het ergste is dat velen zijn omgekomen, omdat ze te veel wisten. Paustovski heeft daardoor veel bevriende schrijvers verloren. Zelf had hij een baan die hem niet beviel, maar het was in die tijd verboden om ergens anders te gaan werken. Deze hoofdstukken hebben me echt kippenvel bezorgd. Ik kan me niet voorstellen hoe het werkelijk geweest moet zijn, maar door dit te lezen krijg je er wel een beeld bij.
Aan het einde van Boek der omzwervingen is Paustovski nog steeds niet oud en het eindigt wat abrupt, voor mijn gevoel. Ik twijfel nog of ik meer van hem wil lezen, want ik vermoed dat dit wel het beste is dat hij heeft afgeleverd, als doorgewinterde schrijver aan het eind van zijn leven. In elk geval kan ik deze prachtige serie van harte aanbevelen. Er zijn maar weinig boeken die zowel qua inhoud als qua schrijfstijl zo geweldig zijn
—
Eerder verschenen op Lalagèleest
