Andere kijk op het verzet in WO II
[Recensie] Hoewel de ondertitel Ontmaskering van het gewapend verzet de titel van dit boek De afrekening al nader verklaart, gaat het specifiek over het gewapend verzet in Zuid-Holland, waarin het leven en de activiteiten van enkele mensen gedetailleerd wordt beschreven.
Maarten van Buuren geeft aan dat hij nauwkeurig bronnenonderzoek heeft gedaan en ook met betrokkenen of hun nabestaanden heeft gesproken. Ook maakte hij gebruik van hun correspondentie, fotoalbums en dagboeken. Uit deze feiten blijkt dat de activiteiten van verzetsmensen in de periode na de Tweede Wereldoorlog anders en mooier werd voorgesteld dan in werkelijkheid het geval was. Deze ideëel getinte benadering – simpel gezegd: de goede Nederlanders tegenover de niet-goede Nederlanders en de kwade Duitsers – komt naar voren in destijds bekende boeken als Het Grote Gebod en Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog.
Desondanks bracht de verschijning van dit boek destijds wel het nodige teweeg waaruit blijkt dat het toch nog moeilijk is om de ándere, menselijke kant met alle zwakheden en tekortkomingen van verzetsmensen onder ogen te zien.
Binnenlandse Strijdkrachten
In zijn boek staat Maarten van Buuren met name stil bij de periode na de bevrijding toen het gezag nog niet goed functioneerde. De Binnenlandse Strijdkrachten namen deze taak toen – min of meer eigenmachtig – over en dat had soms ingrijpende gevolgen.
Uitvoerig staat Maarten van Buuren stil bij een NSB’er die tijdens een verhoor door verzetsmensen zwaar wordt mishandeld en ten gevolge daarvan overlijdt. Het is op dat moment onduidelijk wat hij precies heeft gedaan, het gaat in feite om zijn zoon die landwachter bij de NSB was. De achtergronden van de familie en het latere onderzoek – dat duidelijk gekleurd is – naar de gebeurtenissen rond zijn overlijden komen in dit boek uitvoerig aan de orde.
Maarten van Buuren stelt af en toe vragen waaruit zijn kritische benadering en persoonlijke mening blijkt over de handelswijze van bepaalde personen evenals over de inkomsten en uitgaven. Er zijn hoofdstukken over roofovervallen en over gewapend verzet. Uitvoerig – voor de gemiddelde lezer die er niet zelf bij betrokken is geweest misschien iets te uitgebreid – schetst Van Buuren de historische toedracht omdat hij er nadrukkelijk op uit om het verleden zoals het was recht te doen. Daaruit blijkt dat mensen van de Binnenlandse Strijdkrachten niet altijd helden en integere Nederlanders waren maar ook wel eens handelden uit eigenbelang of wraakzucht. Belangrijk in dit boek is het verschil tussen mensen die betrokken waren bij hulp aan onderduikers en mensen van zogenaamde knokploegen. Bij deze laatste groep zijn dingen gebeurd die niet door de beugel kunnen.
Wat meer naar voren had kunnen komen – maar het past waarschijnlijk niet in de doelstelling van dit boek – is het feit dat wij vandaag vanuit een comfortabele afstand anders over dingen oordelen en ook een beter overzicht van het geheel van de geschiedenis hebben. Mensen zaten er toen midden in, voelden de oorlog aan den lijve en zij zagen de soms ingrijpende gevolgen van de daden van ‘foute’ Nederlanders van dichterbij gebeuren.
Maarten van Buuren is hoogleraar Franse letterkunde aan de universiteit in Utrecht en schrijft over geschiedenis, kunst en literatuur in De Groene Amsterdammer en de NRC. Hij publiceerde eerder o.a. Kikker gaat fietsen, Hoofd van mijn dromen en Iris.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
