De illusie van een gelukkiger Irak
Met enige opgelopen vertraging verschijnt binnenkort het rapport van de Commissie-Davids . Deze commissie onderzoekt waarom de Nederlandse regering politieke steun verleende aan de Amerikaanse inval in Irak in 2003. Een van redenen voor deze steun die premier Balkenende cum suis aanvoerde, was dat het leven van de burgers er na een inval veel beter uit zou zien dan onder het regime van de dictator Saddam Hoessein. In De bange stad, een in een romanvorm gegoten verslag van de Irakese jaren na de inval, maakt Judit Neurink op genuanceerde wijze korte metten met deze zienswijze.
Neurink schrijft uit eigen ervaring. Ze werkte jaren als correspondent voor (onder meer) Trouw in Irak. In De bange stad heeft ze er voor het eerst voor gekozen om de zware verhalen die ze tijdens haar journalistieke werk te horen kreeg, tot roman om te smeden. In het zo ontstane verhaal staan drie deels fictieve, deels bestaande – aldus de uitgebreide verantwoording achter in het boek- families centraal: die van goudsmid Yacoub, van zijn vriend Qassim, en die van de gynaecoloog Azadin. De families zijn christelijk, sjiïtisch en soennitisch, maar zijn al jaren als goede buren in Bagdad bevriend. Deze vriendschap komt al snel na de Amerikaanse bezetting onder druk te staan.
Het boek heeft wat weg van een dramaserie. Elk hoofdstuk is als een nieuwe spannende aflevering, waar er iets nieuws gebeurt waardoor Bagdad voor gewone burgers als Yacoub, Azadin en Qassim langzaam steeds onleefbaarder wordt. Het begint met ‘onschuldige praktijken’ als het eisen van beschermgeld tijdens het huwelijk tussen de kinderen van Yacoub en Azadin. Het wordt langzaam erger als de verschillende religieuze milities de stad met terreur beginnen te teisteren. ‘In Saddams tijd wist je nog waar je aan toe was; we hadden maar één Saddam, nu hebben we er duizenden’, laat Neurink de bezorgde Yacoub mompelen.
Als ook moord en ontvoering hun intrede doen in het dagelijkse leven van de verscheurde stad, komen de families langzaam tot de conclusie dat Bagdad hun slechts angst en dood te bieden heeft. Ze besluiten één voor één te vertrekken naar het veiligere noorden van het land. Daar blijkt het leed echter nog niet achter de rug te zijn: Ali, de zoon van Qassim, blijkt ook een militielid te zijn, en kan zich niet zomaar aan de nieuwe machten in Bagdad ontrekken zonder de rekening te betalen voor zijn duistere verleden. Na een lange interne strijd zweert hij een gewelddadige carrière af, en kiest hij voor een rustig bestaan bij zijn familie. Deze ontwikkeling maakt hem tot het meest intrigerende karakter van het boek.
Neurink heeft met De bange stad een vlot leesbaar boek geschreven. Toegegeven, haar stijl is soms wat kinderlijk en zou makkelijk als script voor een soap kunnen dienen: ‘Hij glimlacht. Ze is jaloers. Ze is echt van hem. “Kom op habibti, als jij op mij wacht, doe ik dat op jou.” “Echt?” “Echt.”’ De stijl past echter wel bij de snelle levens van de eenvoudige hoofdpersonages uit Bagdad, en leidt de lezer in razend tempo door het boek. Niettemin hadden fraaiere volzinnen het boek een indrukwekkender aanzien kunnen geven. De zuiver aan taalkunst hechtende lezer heeft aan dit boek niet het juiste, maar de taalkunst is dan ook geenszins datgene waar de nadruk op wordt gelegd.
Belangrijk is de inhoud van de roman. Neurink schetst een chaos van geweld, dreigementen en angst, die de trotse Irakese hoofdstad in een diepe anarchische spiraal laat neergaan. Vluchten lijkt de enige rationele keuze: ‘Er is in Bagdad niets meer dat een mens gelukkig maakt. Het leven is eigenlijk gestopt. Ik heb het geloof verloren in de mensen, ik geloof alleen nog in God. Ik geloof niet dat iemand nog iets kan terugdraaien naar de periode van die voor Saddam.’ Aldus Abu Mustafa, de man die model stond voor goudsmid Yacoub.
De bange stad is een boek dat erop gericht lijkt iedereen die, omwille van het welzijn van de Irakese burgers, voor de militaire interventie pleitte van mening te doen veranderen. Juist aan de hand van de microgeschiedenissen van de drie families wordt duidelijk dat het omverwerpen van het regime van Saddam, zonder dat er nieuwe stabiliteit voor terug kwam, funest was voor de veiligheid van gewone burgers. Het resultaat was een orgie van geweld, die honderdduizenden burgers het leven kostte, en nog steeds tot nieuwe slachtoffers leidt. In Nederland wordt de rekening ook eindelijk opgemaakt: op 12 januari zal de Commissie-Davids het onderzoek naar de Nederlandse politieke steun voor de inval presenteren. Met De Bange stad heeft Neurink voor dit verantwoordingsrapport al een scherpe en genuanceerde inleiding geschreven.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
