De golem

Het boek nader bekeken

[Essay] Het boek De Golem [het oorspronkelijk Duitse boek Der Golem] was één van de beter verkopende boeken van Gustav Meyrink [1868-1932]. Meyrink heette eigenlijk Meyer, vernoemd naar de achternaam van zijn moeder. Een samenvatting van zijn levensloop vindt u hier: Gustav Meyrink vond wat hij zocht: geluk | Trouw  Het boek is naar een Nederlandse versie vertaald door E. Th. van der Veer-Bertels, en geïllustreerd door J. Nieuwenhuis, en is nog te koop als 1^e druk.

Bijzondere informatie over de auteur
De auteur Gustav Meyrink was onder andere verbonden aan de Rozekruis Pers en aan de Internationale School van het Gouden Rozenkruis: 1181_symp19_Gustav meyrink_bladerversie_met covers.pdf (archive.org)   Ook wordt zijn naam genoemd in een overzicht van vrijmetselaars:  Oostenrijks Vrijmetselaar: Wolfgang Amadeus Mozart, Billy Wilder, Joseph Haydn, Karl Johann Philipp Von Cobenzl, Johann Nepomuk Hummel by Source Wikipedia (goodreads.com)  – klik op het dropdown icoon –  Meyrink was in 1891 in de stad Praag de oprichter van de Theosofische Loge “Zum blauen Stern”.  

Voorkennis maakt het lezen makkelijker
Om alle clues in het verhaal te begrijpen, heeft de lezer extra bagage nodig over de legende van de Golem, de Joodse Kabbala (mystieke en esoterische leer met verschillende lagen om te doorgronden), en over alle mystieke en occulte elementen die het boek De Golem herbergt. De auteur laat namelijk alles wel de revue passeren, maar zonder enige uitleg over de herkomst er van. Daarom geef ik u de benodigde voorkennis;

De oorspronkelijke sage van de Golem speelt zich af in de Joodse wijk van Praag op het eind van de 16^e eeuw. In die tijd (het jaar 1580) werd de Joodse gemeenschap belaagd; hun geestelijke leider en Rabbi ziet een oplossing om zijn gemeenschap te beschermen. Hij boetseert uit onbewerkte klei (Kabbala voorschrift) een kolos, een metershoge man, die hij vervolgens “levensadem” inblaast op basis van mystieke verzen uit de Kabbala. Deze schepping wordt de Golem van Praag en gehoorzaamt alleen zijn schepper, de Rabbi. De Golem moet de Joodse wijk gaan beschermen.  

Dit doet direct denken aan het Bijbelse Scheppingsverhaal, plus aan de Bijbelse vertelling over de Wachters. De kleireus ontspoort echter en wordt “alle leven” ontnomen, waarna zijn kleiresten worden verstopt in de Synagoge van de Joodse wijk. De mystieke levensverzen zouden ontleend zijn aan de Kabbala, maar ik heb ze nog niet gevonden. Misschien hebben ze nooit bestaan, of misschien zijn ze verloren gegaan. De legende van de Golem is alleen een eeuwen oude legende. Kunstig verweven in het boek De Golem.

Mystieke en occulte elementen in het boek – voorkennis –
De auteur introduceert al vroeg in het boek allerhande mystieke en occulte elementen die zowel de “ik figuur” in het boek als ook de lezers onder de oppervlakte waarschuwen voor wat er gaat gebeuren. Hij laat ze echter verschijnen zonder uitleg of achtergrondinformatie over wie of wat ze zijn: De Godin Rheia-Kybele met haar corybanten (priesters die voortdurend bidden) komen uit een vroeg-Griekse overlevering = de moeder van Zeus, Poseidon en Hades, ofwel de oermoeder van alle Goden, danwel de Godin Kybele  uit Phrygië in Klein-Azië (= de mythologische moeder van de natuurlijke wereld en de Godin van de bescherming)  – Phrygië is tegenwoordig de Anatolische hoogvlakte in Turkije -, het Joodse boek Ibboer – wat gaat over het tot leven komen van de zielen, en daarbinnen over de Zohar dat gaat over de verplaatsing van de zielen  – (13^e eeuw) dat uit de mystieke Kabbala komt (Joodse Theosofie), de Alephletter (= de Geest van de Israëlische God), Tarokkaarten (= Tarot, uit het Egyptische boek van Toth) – De Ene God van Israël verbiedt waarzeggerij en occultisme, maar in het boek De Golem wordt de mystieke betekenis ervan uitgelegd -, Camee-snijders (deze snijden reliëfbeeltenissen in gladde steen, die samen met amuletten tegen van alles en nog wat moesten beschermen), een hermafrodiete Godheid die we fysiek terugvinden in de Oude Griekse Sagen of via de Godheid Brahman / Brahma-Viraj die op spiritueel niveau het mannelijke en vrouwelijke bezit (meer hierover is te lezen in het boek De Geheime Leer van auteur Helena Petrovna Blavatsky), siderische krachten (= de elementen van de schepping) en een stoet schaduwwezens die vanuit de dood naar de “ik figuur” kijken.

Zo worden de “ik figuur” en de lezers gewaarschuwd voor gebeurtenissen aan gene zijde waarvoor bovennatuurlijke bescherming aanwezig zal zijn in verband met oorzaken (de schaduwfiguren) die in het verleden zijn begonnen en waarvan de zielen een actieve rol zullen opeisen. De Geest van God is de Scheppende kracht waardoor de Golem tot leven komt, en waaraan de Hogepriester Sjemajah Hillel zijn bovennatuurlijke krachten ontleent. Wassertrum, in de verpersoonlijking van het kwaad, is daadwerkelijk bang van Hillel. Waarschijnlijk is God in het visioen van Athanasius Pernath ook de leider van de geesten uit de parallelle wereld. Een pure band die over de dood heen reikt tussen een man en een vrouw, moet de hoofdrolspeler die de actieve geesten ondergaat, redding brengen.  

Het boek De Golem

I
de anonieme “ik figuur” ondergaat vanaf het begin van het boek een beklemmende nachtmerrie of een aaneengeregen reeks van nachtmerries, zo levendig dat het voor de lezer niet direct duidelijk is of de droom onderbroken wordt. Driehonderd jaren na de legende van de Golem ontstaat er tijdens een nachtmerrie een mystieke versmelting tussen de hoofdpersoon in het boek en iemand die tientallen jaren eerder in de Joodse wijk woonde en de naam Athanasius Pernath droeg. Een zoektocht in de historische straatjes van Praag tijdens de droom, naar het verleden en naar mystieke & magische beginselen uit verschillende hoeken van de wereld ontvouwt zich. Dan duikt de Golem op in Praag, ongeveer eens in de drieëndertig jaar, en telkens wordt zijn verschijning aan een nare gebeurtenis gekoppeld. De hoofdrolspeler raakt intussen betrokken bij anderen die allemaal een stukje van de puzzel bezitten. Waaronder de geheimzinnige Hillel, beroepsmatige archivaris die de registers van de doden en de levenden bijhoudt, en daarnaast de titel Rabbi draagt maar in werkelijkheid Hogepriester is en hij bezit wat wij in onze moderne tijd bovennatuurlijke krachten zouden noemen. Hij geneest Pernath, alias de “ik figuur”, met twee Menorah’s (de mens is een creatuur uit twee werelden, spiritueel en aards; indien Hillel heeft voorzien dat er 33 jaar later een versmelting van 2 zielen zou plaatsvinden en hij daarom 2 Menorah’s heeft gebruikt, is dat een extra mystieke laag) en door handoplegging en oogaanraking  naar geest en lichaam (Kabbala: positief – ogen zijn het portaal naar de ziel -, negatief – bezwering van het boze oog -) en later in het boek zal blijken dat Hillel al vaker deze bijzondere krachten heeft aangewend. Tijdens een latere ontmoeting zei Hillel: “Wie in staat is hem te bezweren en – – te verfijnen, wordt goede vienden met zichzelf”.  

II
Halverwege het boek komt de hoofdrolspeler onder de Joodse wijk in een gangenstelsel terecht dat hem naar de kamer van de Golem brengt. Pernath vindt zijn weg terug en wordt enkele dagen erna geconfronteerd met twee groepen wezens uit een parallelle wereld. De leider van één der groepen probeert hem een keuze te laten maken. Pernath maakt zijn keuze en de leider en zijn groep verdwijnen. De overgebleven groep omringt hem: “Vrees niet. Dit is de nacht der bescherming.” Magie of esoterie? De keuze die Pernath moest maken, was om wel of geen zwart-rode korrels ter grootte van een boon aan te nemen. Uitleg: De peulvrucht die hier het dichtste bij komt, is de Zuid-Afrikaanse (on)geluksboon (Afzelia quanzensis). Magie voor de korrels, en esoterie voor de verschijningen.

III
Pernath zwerft wat later in het boek door een straat die ineens achter hem gesloten is door een pand dat volgens een sage slechts door weinigen gezien kan worden en verbonden zou zijn met de eindtijd. Voorbij het huis is er een ravijn waar men een fatale val kan maken. Uitleg: Eindtijd in het Joodse Geloof is het einde van het leven, ofwel Sheol (Hebreeuwse benaming), ook wel het rijk van Hades (in de Griekse mythologie), of het rijk van Osiris (Egyptische religie). Het ravijn voorbij het huis is relevant in combinatie met het verschil en de onlosmakelijke band tussen Sheol en Gehinnom. Sheol is de vallei waar de rechtvaardige zielen verblijven tot de dag des oordeels. Achter, of beter gezegd onder, Sheol is er het ravijn voor de zielen die veel misdaan hebben. Samen vormen ze het hiernamaals tussen het moment van sterven en het moment van het Laatste Oordeel. Ze horen bij elkaar als 1 enkel pakket. Het alles verslindende eeuwige vuur, dat zowel de Joodse Leer en de Christelijke Leer kennen, komt pas tijdens het Laatste Oordeel. Tot die tijd verblijven de zielen ofwel in de vallei der doden, ofwel in het ravijn achter de vallei. Dat zit er dus achter de waarschuwing voor de fatale val in het ravijn. Deze begrippen en de verschijning van het huis zijn belangrijk voor het slot van het boek.

IV
Op het moment dat de hoofdrolspeler zijn warrige dromenbestaan meer dan beu is en uit het leven wil stappen, wordt hij gearresteerd voor een moord die hij niet begaan heeft. In de cel zien we opnieuw esoterische gebeurtenissen zoals het door ademtechniek creëren van een spirituele “ik” die tegenover de beoefenaar plaats neemt (uitleg: Joods mysticisme dat werkelijk beoefend wordt), en het “raadplegen van een orakel”. Op de borst van de spirituele “ik” verschijnt dezelfde tekst die al eerder door een spirituele aanwezigheid op de borst werd gedragen in het boek. “CHABRAD  ZEREH  AUR  BOCHER” (uitleg: wat zoveel betekent als “Orde van de gouden dageraad” of “orde van de ochtendster”. Een benaming die duidt op de Goddelijke komst en de uiteindelijke gerechtigheid. We vinden de eerste aankondiging van de ochtendster in de Joodse Tanakh en in het Christelijke Oude Testament in Numeri 24:17, en vervolgens ook twee keer in het Nieuwe Testament, in Openbaringen 2:28 en 22:16. In het geval van Pernath in het boek De Golem is het een belofte dat alles zal worden rechtgetrokken). Dan is er ook nog een occulte gebeurtenis in de cel. Een celgenoot raakt tijdens zijn slaap in trance – zonder dat er een sceance plaats vindt – en andere zielen praten via hem met Athanasius Pernath.

V
Athanasius Pernath werd na bijna een jaar vrijgelaten uit de gevangenis, een half jaar na het besluit tot vrijlating.(!) Hij vindt zijn woonwijk geheel gesloopt en moet onderdak huren in een loods. Op het moment dat daar brand uitbreekt, waarschuwt een verschijning van zijn eigen evenbeeld hem. Zijn evenbeeld draagt een witte mantel en een kroon. (uitleg: Een verrassende verwijzing naar een Christelijke Bijbeltekst uit het boek Openbaringen plus een verwijzing naar de Kabbalistische Midden Zuil, genaamd Kether of Kroon als symbool voor een bovennatuurlijk evenwicht) Dit evenbeeld van Pernath moet zijn ‘Habal Garmin’ zijn geweest, ofwel de adem der beenderen: ‘Hij die zal opstaan op de Dag des Oordeels’. (naar een Profetie van Ezechiël in de Joodse Tanakh en in het Christelijke Oude Testament) De lezer komt daarachter aan het eind van het boek. Door de waarschuwing van zijn evenbeeld in de rook kan Pernath op tijd op het dak klimmen en ontsnappen aan het vuur. Het gebeurt midden in de Kerstnacht. (element uit het nieuwe Testament) Pernath valt van het dak .. en de anonieme ik-figuur wordt wakker als zichzelf. Hij is niet langer Athanasius Pernath. En dan volgt een verrassende ontknoping als de “ik” figuur besluit om in de Joodse wijk van Praag op zoek te gaan naar de personen en locaties uit zijn warrige dromen. Hij komt terecht bij het mysterieuze huis van de eindtijd, “het huis waar geen levende ziel kan wonen”, dat nu een toegangspoort heeft met een afbeelding van het mannelijke en vrouwelijke dat op de gesloten poort één is (uitleg: zoals de God van Israël het mannelijke en vrouwelijke als één in zich heeft), en bij het open gaan van elkaar los komt. De mozaïek op de binnenkant van de tuinmuur is een afbeelding van de Egyptische God Osiris op een troon van parelmoer. De tuin zelf en een marmeren Tempelachtige woning doen denken aan de idyllische Hof van Eden waar geen sterveling mag binnengaan, maar Osiris is een Egyptische God van het dodenrijk. Uiteraard is er in het dodenrijk geen plaats voor de levenden. De “ik” figuur mag de tuin dan ook niet betreden. In de tuin bevinden zich drie persoonlijkheden, waarvan de “ik” figuur er twee heel goed kent.   

Mystiek uit verschillende delen van de wereld
De auteur heeft een boeiend geheel weten te maken uit mystieke, esoterische, en occulte elementen uit verschillende delen van onze wereld; India, Griekenland, Turkije, Israël, Egypte en Zuid-Afrika. Over de Zuid-Afrikaanse zwart-rode boon valt nog iets te vertellen: Bij de keuze voor de boon in het boek De Golem horen twee weegschalen, en de betekenis ervan is luguber. Wie voor de boon kiest, kan iets ingrijpends doen om de lotsbestemming te veranderen (de eerste weegschaal). Maar niets komt voor niets. De tol die daarvoor wordt betaald wordt uitgedrukt in de tweede weegschaal. De hoofdrolspeler in het boek weigerde de keuze voor de boon. Maar zijn celgenoot nam de bonen wel aan. En betaalde daarvoor met zijn eigen ziel. Hij werd terstond een moordenaar. Het boek De Golem is een boeiende verzameling van symboliek. Met de achtergrond van de auteur mag je een dergelijke diepe kennis ook verwachten, zelfs al geeft hij in het boek geen uitleg of verklaring over al deze elementen. Hij noemt ze, en laat het daarbij. Gelukkig kan het boek ook gewoon als een spannend en intrigerend boek gelezen worden. De lezers hoeven geen Robert Langdon, specialist in religieuze symbolen uit De Da Vinci Code, te zijn. Al helpt het wel om alle aanwijzingen, en zelfs de boodschap aan het slot, te kunnen bevatten. Aan het eind komt er onverwacht nog een verwijzing naar het Christelijke Geloof. De “ik” figuur had de hoed van Athanasius Pernath opgepakt tijdens een Hoogmis in de Domkerk.

Athanasius Pernath, Profeet Henoch en Sjemajah Hillel
En dan is er de oud-Griekse betekenis voor de naam Athanasius / Athanasia, wat onsterfelijkheid betekent. De Hogepriester Sjemajah Hillel in het boek met zijn bovennatuurlijke krachten is vernoemd naar de Profeet Sjemajah uit het oude Bijbelboek Koningen. Maar Sjemajah Hillel heeft nog een alter ego in het boek. Tijdens het bezoek van de twee groepen geesten uit een parallelle wereld wordt er gefluisterd “Henoch (…) Degene die je zoekt is hier niet”. Henoch was de allereerste Profeet van de Ene God van Israël, en tevens de enige Profeet aan wie alle geheimen van het Hemelrijk werden getoond en uitgelegd. De enige die in staat zou zijn om het Boek der Levenden te begrijpen en bij te kunnen houden. (uitleg: Het boek dat bepaalt wie na de dood recht heeft op een plaats in de Vallei der Doden. Wie uit het boek der levenden geschrapt wordt, is gedoemd tot de afgrond achter de vallei)  En het is Sjemajah Hillel die in het boek “als archivaris” de Registers van de levenden en de doden bijhoudt. – Pernath vermoedde direct een dubbele betekenis toen Hillel zijn werk als archivaris noemde -. Voordat de geesten Athanasius Pernath bezochten, was die juist door Hillel genezen met bovennatuurlijke krachten. “Wie opgewekt wordt, kan niet meer sterven”. – hier zijn we terug bij de betekenis van Athanasia: Onsterfelijkheid – De kracht die de geesten voelden toen ze de naam Henoch uitspraken. “Hij is hier niet”. Een belangrijke clue voor het profiel van het boek De Golem: De drie boeken van de Profeet Henoch hebben de canonieke goedkeuring als Geloofsboeken / rollen nooit gehaald. Niet in het Joodse Geloof en niet in het Christelijke Geloof. De drie Henoch boeken zijn altijd blijven hangen op het mystieke en esoterische niveau.

Het fascinerende boek De Golem heeft vele lagen om te doorgronden. En dat brengt ons weer terug tot de mystieke en esoterische Kabbala met de vele lagen.

Gustav Meyrink en Carl Gustav Jung
Auteur Gustav Meyrink is niet de enige in zijn tijdsgewricht die dromen, visioenen en occultisme uitdiept. Vergelijk de levensjaren van Gustav Meyrink [1868-1932] met de levensjaren van de Zwitserse psychiater Carl Gustav Jung [1875-1961]. Daar ligt een overlap van 57 jaren. Het occultisme heeft sindsdien nog niets aan belangstelling verloren.

Aantrekkelijk
Met de nodige voorkennis als bagage zijn er heel wat “aha”-momenten waardoor het boek een stuk vlotter leest. Maar ook zonder deze voorkennis is dit een klassiek meesterwerk van Gustav Meyrink. De sprongen in tijd en locaties in dit literaire werk zijn alleen logisch via het mystieke Boek Ibboer. De Golem is een intrigerend boek voor volwassenen, beklemmend, boeiend, met een flinke dosis diepgang en onwaarschijnlijke gebeurtenissen, mystiek en occultisme. Niet voor iedereen geschikt, maar voor de liefhebber absoluut aantrekkelijk.

—

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow