Een onwaarschijnlijk belangrijk document
[Recensie] Winter van 1932-1933. De Weimarrepubliek staat onder druk. De werkloosheid is enorm en stijgt met de dag, de economie staat stil en in de politiek wordt er hevig gestreden om de macht. Slechts een paar hoofdrolspelers lijken het lot van Duitsland te gaan bepalen in de laatste winter van de Weimarrepubliek. ‘De grafdelvers’ van de republiek worden van dag tot dag gevolgd. De politieke manoeuvres, de onrust op straat, de stemmingmakerij in de media. Een reconstructie van het pad dat uiteindelijk zou leiden tot het begin van het Derde Rijk.
Rüdiger Barth en Hauke Friederichs hebben minutieus onderzoek gedaan naar de laatste winter van de Weimarrepubliek. Een winter waarin Adolf Hitler uiteindelijk aan de macht kwam. Een winter die aan de wieg stond van een dramatische wending in de wereldgeschiedenis. Aan de hand van krantenartikelen, dagboeken, brieven, ooggetuigenverslagen en historische documenten doen Barth en Friederichs van dag tot dag verslag van het politieke steekspel om de macht. Ze vergeten daarbij niet om de context van het leven in Duitsland anno 1932/1933 goed neer te zetten. Een context die minstens net zo belangrijk is voor de afloop van het politieke gekonkel. De hoge werkeloosheid, de strijd op straat tussen de communisten en de bruinhemden, … Barth en Friederichs weten moeiteloos een bijna tastbare sfeer op te roepen van het vooroorlogse Duitsland. De beschrijvingen van de politieke spelletjes tussen de hoofdrolspelers Von Sleicher, Von Papen, Hitler, Goebbels en Von Hindenburg worden afgewisseld met krantenkoppen en advertenties:
Fritz Kammler werft in kranten voor zijn ‘ballonfietsen’ van ‘uitstekende kwaliteit, met terugtraprem, drie jaar garantie, betaling in termijn mogelijk, 48 mark’. Zijn zaak bevindt zich op Oranienstrasse 70 in Berlijn.
Wat Barth en Friederichs hiermee vooral lijken willen te zeggen, is dat het leven ook toen gewoon doorging. Mensen wilden, ondanks alle ellende en zorgen, gewoon leven, eten, uitgaan en proberen enigszins te genieten. Hoewel de opmars van Hitler in retroperspectief onbegrijpelijk lijkt, was politiek destijds, net als nu, gewoon politiek. Iets wat zich voornamelijk achter gesloten deuren lijkt af te spelen.
Boeken als De Grafdelvers en Hitler’s eerste slachtoffers van Timothy W. Ryback zijn waardevolle verslagen van een tijdsbeeld. Verslagen die ons inzicht geven in hoe het zo ver heeft kunnen komen. Begrijpen kun je het misschien alsnog niet, maar het schetst de verraderlijkheid van het geleidelijke. Qua tijdsperiode sluiten beide boeken naadloos op elkaar aan. Wat vooral schokkend is, is de snelheid waarmee Hitler, eenmaal aan de macht, te werk ging. De Grafdelvers eindigt kort na zijn benoeming tot Rijkskanselier op 30 januari 1933. Hitler’s eerste slachtoffers begint bij de eerste (politieke) gevangenen die op 22 maart 1933 aankomen in Dachau (destijds overblijfselen van een oude munitiefabriek). Een onbegrijpelijk kort tijdsbestek.
Documenten als De Grafdelvers en Hitler’s eerste slachtoffers zijn ongelooflijk belangrijk. Opdat we niet vergeten. De bijzonder toegankelijke wijze waarop Barth en Friederichs deze zwarte geschiedenis hebben gereconstrueerd, is een enorme, vooral betekenisvolle prestatie. Waardevol voor deze en komende generaties. Hoewel de lacunes in het onderzoek zijn opgevuld door de schrijvers, zijn ze wel zo dicht mogelijk bij de waarschijnlijkheid gebleven.
Bleke dagen (Mascha Kaléko)
Al onze bleke dagen
Stapelen zich in de stille nacht
hoog op tot een grijze muur
De ene steen op de andere steen
Alle lege uren vol verdriet
nestelen zich in de ziel
Dromen komen en gaan
als spookbeelden, zo wordt het dag
In ons blijft het eeuwige, aarzelende
grijpen naar de bonte scherven
en in de schaduw van bleke dagen
leven wij, omdat wij niet sterven
De Grafdelvers is een zéér indrukwekkende reconstructie van een schokkende geschiedenis die ontsproten lijkt te zijn uit onwaarschijnlijkheden. Een verslag dat je van begin tot eind doet hopen dat de afloop, tegen beter weten in, toch anders zal zijn. Uitermate goed geschreven. Een onwaarschijnlijk belangrijk document. Ik geef het boek 5 sterren.
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
