“Je moest voorkomen dat je dom doodging”
Fragmentarisch, zo kunnen we de herinneringen van Annie Ernaux wel karakteriseren. Misschien hadden we al een schijn van een vermoeden kunnen hebben met een titel als De jaren, maar toch is het qua lezen even aanpassen.
Dus een verhaal als een van A tot Z-boek is dit niet bepaald. Het lijkt alsof Ernaux haar door alle levensjaren heen meegemaakte ervaringen in een (stapel) schriftjes heeft genoteerd, en die toen ze voldoende inhoud hadden, naadloos in een boek heeft overgezet.
Maar juist daardoor, voordat u luidkeels begint te stuiteren beste literatuurliefhebber, is haar autobiografie een pracht van een tijdsmonument geworden. Haar ‘jaren’ beginnen inderdaad fragmentarisch, maar gaan daarna over in een reeks coherente notities die dit boek vormgeven.
Wat is die vorm dan? Goeie vraag. Ernaux laat vanaf de zijlijn de wereldgeschiedenis met haar eigen leven parallel lopen en dat levert heerlijk maar ook zowel naïef als keihard veroordelend, als verwonderend proza op. Met een majeure Franse inslag, dat wel.
Wereldgeschiedenis met een Franse blik
Dat is een belangrijk punt want hoewel we de wereldgeschiedenis van 1941 tot 2006 voorbij zien komen, is die met een Franse pen genoteerd. Dat geeft de aantekeningen een bepaalde kleur die niet parallel loopt met de hoogtepunten uit de Nederlandse geschiedenis. Veel zaken worden benoemd die de gemiddelde Fransman aangaan, zoals de oorlog in Algerije en de toestand op Martinique. Ook het nieuws uit media als Charlie Hebdo, Fluide Glacial, en het tijdschrift ‘Cinquante millions de consommateurs’ zal niet iedere Hollander nog voor ogen staan. Toch, als u het wereldnieuws met enige regelmaat heeft gevolgd, is haar betoog duidelijk genoeg.
De essentie van haar betoog is fluïde maar we kunnen er wel een constante uithalen, namelijk het klassenverschil. Ernaux komt zelf uit het arbeidersmilieu, en is vastbesloten in het leven op te klimmen. Messcherp registreert ze de verschillen met de hogere milieus:
“Werklust, inzet, doorzettingsvermogen, dat waren de maatstaven voor de beoordeling van gedrag. Op de dag van de prijsuitreikingen kregen we boeken waarin het heldendom van luchtvaartpioniers, generaals en kolonisten werd verheerlijkt… Alledaagse moed werd niet vergeten, we dienden bewondering te hebben voor de huisvader, ’die avonturier van de moderne wereld’ (Charles Péguy), voor het ‘nederige leven met zijn saaie, eenvoudige werk (Paul Verlaine)…”
Tenslotte is de subtiele humor die Ernaux in bijna elke alinea laat doorsijpelen, een verademing. Ze neemt maar weinig serieus, zichzelf al helemaal niet. Droogjes registreert ze het leven van alledag, de druktemakerij van artiesten, het wegkijken van politici, de leugens van opeenvolgende regeringen, het zou ook in 2023 plaatgegrepen kunnen hebben. Ondanks die deprimerende kennis houdt Ernaux een heldere blik en signaleert messcherp de wereld om haar heen.
Later, in ‘de moderne tijd’, komt er toch nog zoiets als een herkansing met een glorieus motto:
“De revolutie werd aangepast aan individuele noden en behoeften, afhankelijk van leeftijd, beroep, sociale klasse, belangen en oude schuldgevoelens, maar niemand onttrok zich aan het appél om te feesten en te genieten, om kennis op te doen – je moest voorkomen dat je dom doodging.”
—
Voor het eerst verschenen op Bazarow
